Tài năng, thanh liêm, cương trực
Theo tư liệu của dòng họ Bùi - Đậu Liêu, Bùi Cầm Hổ (1390 - 1483) là con trai thứ ba của cụ Bùi Tôn Đường, sinh sống tại chân núi Bạch Tỵ, xã Độ Liêu (nay là phường Đậu Liêu, thị xã Hồng Lĩnh).
Năm 1390, khi mẹ ông là Bạch Thái Bà trở dạ, quanh nhà nghe tiếng hổ gầm, người thân sang chùa bên cạnh thỉnh cầu nhà sư, được phán là điềm lành. Cậu bé mới sinh sau đó được gia đình đặt tên là Bùi Cầm Hổ, nghĩa là họ Bùi bắt được hổ.
Từ nhỏ, Bùi Cầm Hổ đã có tướng mạo phi phàm, học hành thông minh, sáng dạ, tính tình ngay thẳng. Kỳ vọng vào con trai, bố mẹ sớm cho ông ra kinh đô Thăng Long học tập để dùi mài kinh sử.
Một hôm đi dạo chơi, nghe xôn xao chuyện một phụ nữ bị quan Ngự sử vừa xử tử vì nấu cháo lươn cho chồng xa nhà về ăn, ăn xong thì chồng chết. Nhiều người xì xào tội nghiệp người vợ vì thương chồng mà chịu tội.
Cho rằng vụ án có uẩn khúc, Bùi Cầm Hổ nói rằng nếu vụ án này để ông xét xử thì sẽ làm rõ sự tình một cách rất thuyết phục không để dân tình phải xì xào. Chuyện đến tai quan tòa, họ cho Bùi Cầm Hổ thử tài.
Nhận lời, Bùi Cầm Hổ sau đó cho người đi mua những con lươn vàng, đầu cao như đầu rắn bán ở chợ. Khi lên công đường, Bùi Cầm Hổ cho làm thịt những con lươn đó nấu cháo rồi cho một tử tù ăn. Kết quả, tử tù chết.
Bùi Cầm Hổ kết luận có một loài trông giống lươn khiến người bán lẫn người mua đều nhầm lươn nhưng thực ra là rắn độc. Người phụ nữ kia nấu cháo lươn cho chồng nhầm rắn độc mà không biết nên chồng chết.
Sau khi minh oan cho người phụ nữ kia, chuyện đến tai nhà Vua, Vua Lê Thái Tổ (Lê Lợi) sau khi nghe tấu trình về cậu học trò giải án oan thì rất phục, mời Bùi Cầm Hổ vào triều trọng thưởng, đặc cách ban cho chức quan Ngự sử, dù thời điểm đó ông chưa thi đỗ.
Theo sử sách, Bùi Cầm Hổ là vị quan thanh liêm, chính trực, một lòng vì nước, vì dân. Ông làm quan 30 năm dưới 3 triều vua đầu thời Hậu Lê (Thái Tổ, Thái Tông, Nhân Tông), 2 lần đi sứ sang nhà Minh, có lần đi dẹp loạn ở biên giới và đi thị sát ở châu xa và hơn 2 năm trấn thủ ở Lạng Sơn. Việc nào Ông cũng làm tròn bằng thực tài, bằng sự trung thực và ngay thẳng, một lòng phò vua, giúp trị nước, giữ nghiêm phép tắc.
Nhân dân kính trọng, lập đền thờ
Theo gia phả họ Bùi, năm 1459, khi 70 tuổi, Bùi Cầm Hổ rời kinh về quê ở xã Độ Liêu (nay là phường Đậu Liêu, thị xã Hồng Lĩnh) sống tuổi già. Về quê, chứng kiến vùng đất quê hương khí hậu khắc nghiệt, đồng ruộng khô cháy vì không có nước, trong khi chỉ cần một trận mưa là nước trên núi đổ về ngập trắng đồng.
Tìm hiểu, cất công lên núi biết rõ sự tình, sau đó ông vận động dân làng đắp một bờ đá chắn dòng Thác Bạc và đào một khe sâu dẫn nước về đồng ruộng. Nhờ đó trên một nghìn khoanh ruộng của cả một vùng rộng lớn đã có nước, đồng ruộng lúa khoai tươi tốt, và dân làng khai khẩn thêm được đất hoang.
Nhờ công của Bùi Cầm Hổ mà vùng đất Độ Liêu trở nên trù phú, người dân ấm no vì liên tiếp được mùa nên ai cũng ghi lòng tạc dạ công lao to lớn của ông.
Năm 1483, Bùi Cầm Hổ mất, thọ 93 tuổi, được triều đình phong là Thượng đẳng phúc thần. Đền thờ ông được người dân lập ngay dưới chân núi Bạch Tỵ. Qua chiến tranh, đền bị hư hỏng, sau đó được phục dựng lại. Năm 1992, đền thờ Bùi Cầm Hổ (còn gọi đền quan Đô Đài) ở phường Đậu Liêu, thị xã Hồng Lĩnh được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia.
Hàng năm cứ vào ngày 12 tháng Giêng, nhân dân Đậu Liêu và các vùng xung quanh, cùng với con cháu hậu duệ họ Bùi ở các miền về tế lễ ở đền thờ, làm lễ Báo Ân tưởng nhớ công ơn của quan Ngự sử Bùi Cầm Hổ.
