Vài năm trở lại, huyện Bình Liêu, Quảng Ninh định hướng phát triển du lịch cộng đồng dựa trên giá trị văn hóa truyền thống, tạo ra các sản phẩm độc đáo, đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc. Trong đó, quyết định đưa nhà truyền thống thành điểm dừng chân đón khách du lịch là một cách bảo tồn nhà Tày được vững chãi cùng thời gian và dòng chảy văn hóa dân tộc.
Ông Nguyễn Văn Thuy, ngụ tại xã Lục Hồn, huyện Bình Liêu, vừa đầu tư gần 500 triệu đồng xây dựng một trạm dừng chân bằng mẫu nhà truyền thống người Tày. Ông cũng đang mày mò sưu tầm những đồ dùng, thủ công mỹ nghệ cổ và xây dựng chương trình hát then, 1 buổi/tháng, hướng tới 1 buổi/tuần.
Với ông, trạm dừng chân này giờ vừa là đam mê, vừa là sinh kế lâu dài của gia đình. Ông Thuy cho biết: “Việc xây dựng bản văn hóa du lịch cộng đồng người Tày mà địa phương đang triển khai sẽ giúp tăng thêm sinh kế, góp phần dịch chuyển cơ cấu kinh tế, đồng thời đóng góp tích cực vào bảo tồn các giá trị văn hóa địa phương”.
Điều độc đáo của một ngôi nhà truyền thống người Tày tại Bình Liêu là được xây dựng từ đá hộc làm nền nhà, bùn ruộng để đóng gạch làm tường, đất đỏ làm ngói, sa mộc, tre già làm rui, mè, cổng, cửa, hàng rào… Vật liệu đơn giản nhưng khi kết hợp lại đã tạo ra ngôi nhà với nhiều ưu điểm, mát vào mùa hè, ấm, kín vào mùa đông.
Tuổi thọ của mỗi ngôi nhà đất khoảng 50 - 90 năm. Tuy vậy, hạn chế lớn nhất của nhà tường đất là dễ bị thấm nước, bởi vậy người dân thường làm phần mái hiên dài, rộng, bao trùm tường nhà và làm rãnh thoát nước phía chân tường.
Những năm gần đây, do nhiều nguyên nhân, những ngôi nhà đất của người Tày trên địa bàn huyện Bình Liêu ngày càng ít dần. Thay vào đó là những ngôi nhà cao tầng hiện đại và tiện nghi Theo khảo sát của Trung tâm Truyền thông - Văn hóa huyện Bình Liêu, hiện toàn huyện chỉ còn khoảng 30 ngôi nhà của người Tày theo kiến trúc truyền thống.
Trong đó, hơn 10 ngôi nhà tại các bản Đồng Thanh (xã Hoành Mô); Bản Cáu, Ngàn Mèo (xã Lục Hồn); Pặc Pùng (xã Vô Ngại)… là còn được giữ gìn, bảo vệ, sử dụng, phần còn lại đều ở dạng hoang phế hoặc hư hỏng do không được tu sửa, sử dụng thường xuyên.
Chính vì vậy, định hướng biến những ngôi nhà cổ thành trạm dừng chân, điểm tham quan đón du khách là một hướng đi đúng đắn, giúp các di sản văn hóa này được gìn giữ.
Ông Mạc Ngọc Điệp - Trưởng Phòng văn hóa và Thông tin huyện Bình Liêu cho biết: “Hiện tại, huyện Bình Liêu đang tập trung hoàn thành quy hoạch chi tiết xây dựng tỉ lệ 1/500 bản văn hóa - du lịch cộng đồng tại thôn Bản Cáu, xã Lục Hồn gắn với hoàn thành thiết kế các mẫu nhà truyền thống của người Tày Bình Liêu, sẽ hoàn thành trong quý III năm 2023”.
Năm 2022, huyện Bình Liêu đón gần 101.000 lượt du khách, doanh thu đạt 53 tỉ đồng. 6 tháng đầu năm 2023, địa phương đón khoảng 54.100 lượt du khách, doanh thu từ hoạt động du lịch đạt 27 tỉ đồng.
Ngày 21.6.2023, UBND tỉnh Quảng Ninh ban hành Kế hoạch số 161/KH-UBND về thí điểm xây dựng, bảo tồn và phát huy giá trị bản sắc văn hóa 4 làng dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch cộng đồng, khu vực miền núi tỉnh Quảng Ninh, giai đoạn 2023 - 2025, trong đó có làng người Tày ở thôn Bản Cáu, xã Lục Hồn, huyện Bình Liêu.
Những quyết sách này đáp ứng niềm mong mỏi của người dân địa phương bấy lâu nay, như tâm sự của ông Phan Ngọc Sinh, bản Đồng Thanh, xã Hoành Mô, huyện Bình Liêu.
“Căn nhà của tôi có tuổi đời đã 1 thế kỷ. Tôi sinh ra, lớn lên trong căn nhà này. Ngôi nhà thường xuyên tiếp đón nhiều đoàn khách du lịch đến thăm. Tôi rất phấn khởi khi được giới thiệu về ngôi nhà của mình.
Phấn khởi hơn nữa khi huyện Bình Liêu đã có đề án bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa tiêu biểu tộc người Tày Bình Liêu phục vụ phát triển du lịch cộng đồng trên địa bàn đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 gắn với bảo tồn nhà truyền thống người Tày”, ông bày tỏ.
