Thành Hoàng Đế tọa lạc trên địa phận xã Nhơn Hậu và thị trấn Đập Đá, Thị xã An Nhơn cách TP Quy Nhơn khoảng 20km về hướng Tây Bắc.
Trong lịch sử tòa thành này từng là kinh đô của Vương quốc Chămpa, thế kỷ XI đến thế kỷ XV với tên gọi là thành Đồ Bàn. Cuộc khởi nghĩa nông dân Tây Sơn nổ ra vào thế kỷ XVIII, tòa thành này một lần nữa phát huy vai trò lịch sử của mình.
Sau khi chiếm được thành Quy Nhơn, Nguyễn Nhạc đã đặt đại bản doanh tại đây và xây dựng lại trên nền móng cũ một công trình phòng thủ quân sự kiên cố. Sau đó, Nguyễn Nhạc lên ngôi hoàng đến tại đây, lấy niên hiệu là Thái Đức. Từ đây, Thành Hoàng Đế trở thành kinh đô của chính quyền Trung ương Hoàng Đế Thái Đức – Nguyễn Nhạc.
Năm 1802, triều Tây Sơn sụp đổ, Nguyễn Ánh lên ngôi, đặt niên hiệu là Gia Long, đóng đô ở Phú Xuân (Huế). Năm 1805, nhà Nguyễn cho lập lăng Võ Tánh ngay trên nền điện Bát Giác của thành Hoàng Đế và dùng lầu Bát Giác làm nơi hương khói gọi là Bát Giác lầu.
Triều đình mới triệt hạ hết cung điện cũ thời Tây Sơn, để lại lầu Bát Giác và đổi tên là Đền Song Trung thờ Võ Tánh và Ngô Tùng Châu, sau này còn có tên gọi là Đền Chiêu Trung.
Những năm qua, giới khảo cổ đã khai quật bóc tách, dần phát lộ kiến trúc thành Hoàng Đế cũng như thành Đồ Bàn. Theo đó, thành Hoàng Đế nguyên là một tổng thể kiến trúc hình chữ nhật, gồm ba vòng thành: Thành Ngoại, Thành Nội và Tử Cấm Thành.
Thành ngoại có chu vi 7.400m, hiện nay phần còn lại của tường thành cao từ 3 – 6m, trên mặt bờ thành phía Nam còn lưu giữ hai thanh đá cắm thẳng đứng cao 3m, tương truyền của người Chămpa.
Bên trong Thành Nội là Tử Cấm Thành cũng có hình chữ nhật với chu vi 600m, dài 174m, rộng 126m, cửa chính quay về hướng Nam, gọi là Nam Lâu; tường thành đắp đất và đá ong hai mặt dày 1,5m, bờ tường cao nhất hiện còn khoảng 3m.
Nơi đây hiện còn lưu giữ 3 tượng sư tử đá có niên đại từ thế kỷ XII. Hai hồ bán nguyệt (thủy hồ) dài 17m, rộng 10m và sâu 1,6m. Còn lầu Bát Giác và khu lăng thờ hai viên quan nhà Nguyễn chết ở đây là Võ Tánh và Ngô Tùng Châu. Đây là một khu lăng mang phong cách mỹ thuật thời Nguyễn nằm trong quần thể của di tích. Đứng từ đây có thể chiêm ngưỡng Tháp Cánh Tiên từ xa xa.
Trải qua những năm tháng thăng trầm của lịch sử, hiện nay trong khuôn viên Tử Cấm Thành và thành Hoàng Đế vẫn còn lưu giữ nhiều dấu tích của vương quốc Chămpa, Nhà Tây Sơn và Nhà Nguyễn.
Các kiến trúc của các thời kỳ nằm đan xen lẫn nhau, tạo nên sự phong phú và nét đặc trưng của di tích. Tuy vậy, do đường sá dẫn đến di tích chưa thuận lợi, nên hiếm du khách đến chiêm bái, tham quan.
