Nhắc đến cơm muối, ắt hẳn ai cũng sẽ nghĩ ngay đến một bữa cơm thanh đạm có rau dưa mắm muối. Nhưng với người xứ Huế thì đây lại là hàng cực phẩm cao sang và được dùng để phục vụ vương tôn quý tộc thời xưa.
Cho đến ngày nay, khi xã hội cóhàng loạt món ăn mới lạ, hấp dẫn ra đời nhưng cơm muối vẫn là đặc sản không thể thiếu của xứ Huế. Đặc biệt, đây là món dành cho những cái lưỡi cực "sành", bởi để chế biến và bày biện một bữa cơm muối đúng chất Huế không phải ai cũng có thể làm được.
Một bữa cơm muối bày ra không dưới mười chiếc bát lớn nhỏ, chỉ cơm và muối nhưng cơm được nấu cầu kì từ gạo thơm, còn muối thì được chế biến bằng đủ cách rang, kho, om, chiên, trộn... đủ cả.
Trong tâm thức của người Việt bữa cơm muối ám chỉ cuộc sống đạm bạc. Nhưng trong văn hoá ẩm thực Huế thì cơm muối là một món ăn cung đình vô cùng ngon và hấp dẫn.Phải ăn thật chậm, nhai thật kĩ mới thấm hết được cái hương vị thẳm sâu, đằm thắm của bữa cơm muối
Làm cơm muối, người ta không chỉ phải lựa loại gạo ngon nhất mà khi nấu còn phải chăm chút làm sao cho gạo chín đều không nứt nở, cơm khô mà không sống. Khi bày trí cũng phải cho vào bát sứ cao cấp đúng chuẩn quý tộc.
Cơm muôi cũng được chế biến lựa theo từng mùa, nhằm đạt đến sự cân bằng âm - dương, hàn - nhiệt. Mùa mưa nghiêng về những loại muối có vị cay, mặn, ngọt. Mùa hè chuộng nhiều hơn những loại muối có vị đắng, vị chua.
Muối được sử dụng cho món cơm này khá đa dạng, người Huế họ có thể chia thành 3 nhóm chính: muối thịt (thịt lợn, bò, gà, dê…); muối cá (cá rô, cá bống, cá nục, cá chuồn…); muối ngũ cốc, trái cây có chứa tinh dầu (mè, đậu phộng, tiêu, ớt…).
Theo giới sành ăn, chất “hoàng tộc” đậm nhất nằm ở món muối sả. Thịt heo xay nhuyễn, có khi kèm với thịt gà xé tơi mảnh như tơ, cùng với sả, muối, ớt, ruốc Huế… xào trên lửa cho đến khi mọi thứ quyện chặt vào nhau. Muối sả mà để dành, ăn dần trong những bữa cơm khi trời lành lạnh thì quả không có gì sánh bằng.
Món muối ớt tươi thì chỉ cần dăm đôi ba trái ớt xanh thật cay vào chén muối hột là ra thành phẩm. Ngoài ra, còn có món muối khế xanh xanh, muối mè đen, muối om riềng, muối om tỏi, muối om tiêu…
Ngày nay, ở Huế không còn xuất hiện những bữa tiệc cơm muối đặc biệt như xưa và người biết chế biến cơm muối cũng không nhiều. Thếnhưng, nếu may mắn và biết về món cơm này,du khách đến Huế hãy dành thời gian hỏi han và thưởng thức món cơm muối trứ danh của đất cố đô.
