Cụ Huỳnh Mẫn Đạt (1807-1883) là quan chức nhà Nguyễn, kinh qua nhiều chức vụ quan trọng, đặc biệt là án sát Định Tường. Ngày nay, nhiều người biết nhiều đến ông với tư cách là nhà thơ.
Tuy không tấn công trực diện kẻ thù như các cụ Nguyễn Đình Chiểu, Phan Văn Trị…, với những bài thơ thầm kín bộc lộ mâu thuẫn với triều đình nhà Nguyễn, bày tỏ khinh ghét bọn tay sai và đặc biệt là ngưỡng mộ trước những liệt sĩ hi sinh trong chiến đấu chống quân Pháp… tạo dựng cho cụ vị trí nhất định trong hàng ngũ các nhà thơ yêu nước thế kỷ XIX.
Là bạn thơ của Bùi Hữu Nghĩa, Huỳnh Mẫn Đạt góp phần hoàn thành vở tuồng Kim Thạch Kỳ Duyên với bạn tâm giao của mình. Năm 1861, khi giặc Pháp tấn công Định Đường, ông cùng binh sĩ ra sức giữ Thành nhưng không nổi nên lánh về Rạch Giá, Kiên Giang sống đến cuối đời.
Đặc biệt, bài thơ “Điếu Nguyễn Trung Trực” đưa tên tuổi nhà thơ này sống mãi với lịch sử đấu tranh giải phóng dân tộc. Ngày 27.10.1868, người anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực bị giặc Pháp chém đầu tại Rạch Giá, sau thời gian giáng lên đầu kẻ thù nhiều trận đánh vang trời đất.
Hay tin, nhà thơ Huỳnh Mẫn Đạt bày tỏ lòng tiếc thương qua bài thơ thất ngôn bát cú. Trong đó 2 câu thơ đã đi vào lòng người hôm nay và cả mai sau: “Hoả hồng Nhật Tảo oanh thiên địa; Kiếm bạt Kiên Giang khấp quỷ thần”.
Năm 1883 cụ Huỳnh mất, thọ 76 tuổi, an táng tại TP Rạch Giá. Năm 1994, công trình mộ của ông được Bộ Văn hoá – Thông tin (nay là Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch) công nhận là Di tích Lịch sử - Văn hoá. Nhiều năm qua, nơi đây là điểm đến với du khách khám phá đất và người Rạch Giá, nhất là học sinh, sinh viên, nhà nghiên cứu lĩnh vực lịch sử, văn học…
