Nảy sinh từ hoạt động ngư nghiệp của người dân tại các vạn chài, tục thờ cúng Cá Ông (cá voi) như một tín ngưỡng hướng đến sự phát triển bền vững và lâu dài của các ngư dân. Cá Ông không chỉ là một vị thần biển cả mà còn là cứu tinh của người đi biển giúp họ vượt qua nhiều mối hiểm nguy trong hành trình ra khơi. Tín ngưỡng này mang một giá trị nhân văn cao đẹp, là hành vi của lòng biết ơn, của đạo lý “ăn quả nhớ kẻ trồng cây” trong nếp sống, nép nghĩ của người dân miền biển.
Lễ hội Cầu Ngư được tổ chức thành 2 phần: phần lễ với các nghi thức Nghinh Ông, lễ cầu an, cầu ngư trên biển được các bô lão tại vạn chài thực hiện long trọng. Đặc biệt, trong nghi lễ cầu an, vị chánh bái dâng đồ tế lễ (không dùng hải sản) và đọc văn tế nói lên sự biết ơn của dân làng đối với công đức của Cá Ông và cầu mong một năm mưa thuận gió hòa với những chuyến ra khơi bội thu và thắng lợi. Đây chính là phần cao trào nhất của lễ hội.
Phần hội diễn ra ngay sau đó với các hoạt động văn nghệ dân gian như hát bả trạo, hát hò khoan, các trò chơi tập thể của người dân miền biển như kéo co trên cát, ngoáy thúng, đan lưới…
Lễ hội Cầu Ngư không chỉ đơn thuần là một hoạt động tâm linh, tín ngưỡng mà còn là dịp đặc biệt để gặp gỡ, sinh hoạt cộng đồng của người dân các vạn chài, qua đó tạo khí thế sôi nổi và hào hứng cho mùa ra khơi đánh bắt hải sản đầu tiên trong năm mới.
