Rời Miếu An Sơn, tưởng chừng như cái hùng vĩ của rừng - núi Thánh Giá sẽ khuếch đại tầm vóc câu chuyện truyền đời về khí khái vùng đất quật cường, nhưng khi đến hồ An Hải, cái hừng hực ấy như chùng xuống, nhường chỗ cho bức tranh sơn thủy tráng lệ của tạo hóa hào phóng ban tặng cho CĐ... mà tới bây giờ khi ngồi viết những dòng chữ này, lòng tôi vẫn ngây ngất, choáng ngộp... Bên mặt hồ bạt ngàn triệu cánh sen, nhìn lên, núi Một sừng sửng ở độ cao 500m so mặt biển, xanh màu rừng cổ thụ soi bóng lên mặt biển Đông.
Tọa lạc ở triền vươn ra biển nên mái ngói đỏ tươi của chùa Vân Sơn, hay còn gọi Chùa Núi Một - ngôi chùa Phật giáo duy nhất ở CĐ - như rực rỡ trong bức họa bích của đền đài, rừng núi... Càng đến gần, Vân Sơn càng đẹp. Từ cổng tam quan nằm sau Di tích Sở Muối, theo con đường bậc thang nép mình dưới tàn cây cổ thụ, du khách như bước vào thế giới khác lạ. Trên cao, những cành nhánh lực lưỡng đan nhau, khiến cho lối đi bên dưới như “diệp đạo”, mát lạnh tự nhiên, nền nã tiếng chim kêu và tiếng chuyền cành của đàn khỉ... Đẹp nhất là lúc lên chùa. Từ đây nhìn xuống, mặt biển như nõn nà dưới dưới ánh mặt trời, rồi thoắt vụn vỡ ra theo cơn sóng,... gợi cho lữ khách nhớ về nỗi lòng man mác của Bà Huyện Thanh Quan năm nào...
Còn ngôi chùa, như tuyệt phẩm của sự hòa quyện giữa kiến trúc với cảnh quang, môi trường. Lưng tựa núi, mặt hướng ra biển và đúng như danh xưng, ở “Vân Sơn” thật nhiều mây... Mây bàng bạc và trải dài như chiếc khăn mỏng mảnh vắt trên đỉnh núi sự huyền ảo... Chỉ cần cơn gió thoảng nhẹ, mây trôi để lộ dáng núi xanh như gấm... không chỉ khiến cho màu ngói của công trình tôn giáo đồ sộ thêm rực rỡ, diễm lệ...mà còn tạo cho du khách cảm giác như phải dùng tay vén mây để mở đường lên chùa.
Trong thấp thoáng của cơn nắng quái chiều hôm, mây núi như la đà, rừng thêm lao xao tiếng lá non gọi gió đại ngàn, cảnh đẹp của thiên nhiên như làm tôn thêm ý nghĩa thâm sâu triết lý từ bi của kiến trúc tôn giáo. Chùa được xây theo kiểu “chữ tam” với mô típ kiến trúc thiền phái Trúc Lâm Việt. Ngôi chính điện nằm ở vị trí trung tâm nên tự thân “vẻ bên ngoài” ngôi chùa đã mang lại cho du khách vẻ đẹp của sự kín đáo, lắng đọng... để hướng đến điều thiện. Phía sau là khu nhà tổ, 2 bên là lầu chuông, lầu trống, phía trước là lầu khánh. Chùa được xây chủ yếu bằng gỗ. Chính điện được thiết kế 2 mái, lợp ngói lá đề, 4 góc là mái đao cách điệu hình mây cuộn, cong vút lên trời cao như “hệ thống tiếp âm” đưa âm thanh huyền diệu từ tiếng chuông chùa vươn cao, bay xa...
Bên trong, các cột, kèo và bao lam được chạm khắc theo mô típ Việt. Đặc biệt, cũng như các chùa phái Trúc Lâm Việt, đại tự, hoành phi, câu đối ở đây đều được thể hiện bằng chữ Việt. Và tất cả chi tiết tinh xảo đến mức tạo cho người xem cảm giác như đang đứng trước đại công trình kiến trúc, hội họa, điêu khắc mỹ nghệ ẩn chứa triết lý đạo Phật... để rồi gợi lên cảm giác xao xuyến không tan về cõi tĩnh tâm giữa “Địa ngục trần gian” rất độc đáo và hấp dẫn mọi bước chân quay lại, không chỉ một lần, hai lần... mà hơn thế nữa...
Rạng rỡ khát vọng hòa bình
“Chùa được xây dựng lần đầu vào năm 1964 với quy mô nhỏ, đơn sơ”- lời cô hướng dẫn viên như đưa tôi ngược dòng lịch sử trở về hơn nửa thế kỷ trước. Năm 1964, Hòa thượng Thích Tâm Giác (1917-1973) - tổ sơ khai chùa Vĩnh Nghiêm (TP.HCM) - ra đây xây chùa trên Núi Một. Cũng xin nói thêm, Hòa thượng cũng là người sáng lập Viện Nhu đạo Quang Trung – lò đào tạo võ Judo nổi tiếng mà dư âm còn vang đến nay, trong đó có Lê Thanh Vĩnh - HLV Judo quốc gia lập “kỳ tích” khi đạt 13 huy chương tại đấu trường SeaGame ngay lần đầu cầm quân. Sau khi hoàn thành, chùa trở thành cơ sở Phật giáo duy nhất trên đảo và lập tức trở thành nơi sinh hoạt tâm linh cho các gia đình trên đảo, như: nơi cầu nguyện cho mình, cho người thân và cầu siêu cho những người tử nạn vì thiên tai, hoạn nạn, nhất là hương hồn những người ngã xuống vì chính nghĩa tại các nhà tù của chế độ Sài Gòn. Giữa “Địa ngục trần gian”, xa cách đất liền và gần như chỉ có hệ thống nhà tù bao trùm mà có được cơ sở phật giáo làm chỗ dựa tinh thần cho người dân thế này thì quả là điều đáng trân quý...
Trải qua thời gian cùng điều kiện khắc nghiệt của hòn đảo nằm giữa biển đầy nắng, gió... ngôi chùa được trùng tu nhiều lần, nhưng vẫn xuống cấp. Đặc biệt là từ sau ngày thống nhất đất nước, với chủ trương tự do tín ngưỡng của Đảng, Nhà nước, ngôi chùa hơn 50 năm tuổi đã không đáp ứng được nhu cầu sinh hoạt tâm linh của người dân CĐ vào những dịp lễ, Tết..., nhất nguyện vọng tổ chức cầu siêu cho hương hồn các chiến sĩ Cách mạng đã anh dũng hy sinh dưới đòn roi tàn độc của chế độ nhà tù... Đặc biệt là trào lưu cầu nguyện hòa bình cho quê hương vừa trải qua bom đạn chiến tranh, cũng như nhu cầu tham quan, thăm viếng ngày một tăng vọt với tốc độ bùng nổ của du khách trong, ngoài nước... đã đặt ra hu cầu phát triển ngôi chùa hơn bao giờ hết.
Trước nhu cầu chính đáng, thiết thực và hợp tình, hợp lý này, năm 2010, Giáo hội Phật giáo Việt Nam đã đứng ra xây cơ ngơi mới ngay trên nền chùa cũ từ nguồn đóng góp của các phật tử, các tổ chức, cá nhân trong xã hội... Sau hơn 1 năm thi công, tháng 4.2011, trong không khí cả nước hân hoan đón chào sự kiện 36 năm Ngày non sông thống nhất, các chư tôn cùng đại diện Đảng, Nhà nước tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu... làm đại lễ khánh thành chùa Vân Sơn mới đẹp và độc như đã trình bày. Độc đáo hơn, bên cạnh không gian tôn nghiêm thờ Phật và các vị Bồ tát theo nghi thức thiền phái Trúc Lâm Việt, nhà chùa còn bố trí riêng điện thờ Chủ tịch Hồ Chí Minh, Anh hùng Võ Thị Sáu, bà Phi Yến và anh hùng liệt sĩ đã hy sinh trên mảnh đất CĐ... Vì vậy, mà ngay sau khi đưa vào sử dụng, Chùa Núi Một không chỉ đơn thuần là cơ sở tôn giáo, nơi cầu nguyện và tưởng nhớ các anh hùng, liệt sĩ đã hy sinh vì Tổ quốc...., mà còn là công trình đặc biệt về văn hóa, danh thắng, là di tích lịch sử độc đáo để CĐ gọi mời, “quyến rũ” các đoàn hành hương trong nước và quốc tế tìm đến và lưu lại...để khám phá hòn đảo linh thiêng giữa trùng khơi: Bất khuất, quật cường, nhưng cũng tràn đầy lòng từ bi, yêu chuộng hòa bình ...
Chùa Vân Sơn là “điểm đến” không thể bỏ qua của tất cả lữ khách đến Côn Đảo. Bởi đến đây không chỉ được ngắm hình hài hòn đảo hình chú gấu hùng dũng, mà còn được nghe âm vang khát vọng hòa bình ngay trên “Địa ngục trần gian” của thời chưa xa.
