Theo ông Nguyễn Hữu Dũng (63 tuổi, ở thôn Hòa Mỹ, xã Xuân Cảnh), cá ngựa ở đây có nhiều màu như vàng, đen, trắng, tím... được chủ quán mua từ nhiều nguồn khác nhau. Nếu cá còn sống, chủ quán cho cá vào bồn sục khí oxy. Trong môi trường nhân tạo như thế, cá chỉ sống khoảng 7 ngày. Nếu cá chết phải đem ướp lạnh hoặc phơi khô. Trong các quán ở đây lúc nào cũng có 3 loại cá sống, lạnh, khô.
“Ở đây có đủ loại cá ngựa. Cá sống cũng có, cá khô cũng có. Giá bán cũng bình dân lắm! Nếu cá ngựa đại dương thì 350.000 đồng/1 cặp, còn cá ngựa tiểu thì 200.000 đồng/1 cặp, khuyến mãi thêm bình chiết oxy để chuyển đi xa và đảm bảo cá ngựa đến nơi vẫn còn sống. Cá ngựa khô thì rẻ hơn nhiều, chỉ 150.000 đồng/1 cặp lớn, 80.000 đồng/1 cặp nhỏ”, ông Dũng mời chào.
Quan sát, chúng tôi thấy trên các kệ rượu ông Dũng trưng bày những bình cá ngựa ngâm kết hợp với nhiều loại khác nhau như tắc kè, sao biển, sáp ong, củ đinh lăng, hay một vài vị thuốc bắc... nên có ý tò mò. Ông Dũng liền giải thích: “Cách chế biến, ngâm rượu cá ngựa khá đơn giản. Do cá ăn phù du, mình xương, ở nước mặn nên cá không bẩn như các loài khác, chỉ cần rửa sạch bên ngoài, cho vào bình rượu ngâm là xong. Thông thường ngâm một cặp cá ngựa sống trong hai lít rượu gạo nguyên chất và kết hợp với nhiều loại khác, đặc biệt là sáp ong để rượu không bị tanh”.
Giá mỗi bình rượu từ 2 - 4 lít ngâm cá ngựa ở đây dao động từ 400.000 - 800.000 đồng. Bạn hàng ở đây chủ yếu các quý ông đi tham quan, công tác du lịch ghé quán mua về làm quà, bồi dưỡng cơ thể, hay trưng chơi. Cá ngựa ở đây được người mua ưa chuộng, đánh giá tốt.
Theo bà Đoàn Thị Kim Vương (61 tuổi, ở thôn Hòa Mỹ, xã Xuân Cảnh), cá ngựa là loài thủy sản quý hiếm, có tác dụng trị bệnh và bồi dưỡng cơ thể. Theo dân gian, cá ngựa dùng để trị bệnh hen suyễn, đinh nhọt, tráng dương bổ thận… Theo Đông y, cá ngựa có tính ôn vị ngọt, giúp khí huyết lưu thông tốt, kích thích chuyện chăn gối phòng the. “Theo thị hiếu, người tiêu dùng thích cá màu vàng vì cho rằng loại này hiếm nên giá trị càng cao. Giới sành chơi gọi sản phẩm này bằng một tên khá độc đáo là rượu ông uống bà khen, rượu cường dương bổ thận”, bà Vương cho biết.
Những người kinh doanh cá ngựa ở đây cho biết, hàng ngày họ mua cá ngựa từ các ngư dân chuyên lặn, bắt tôm hùm giống và cả một số người chuyên đi săn cá ngựa ở địa phương nên trong quán lúc nào cũng sẵn cá ngựa sống. Vào khoảng 5 - 7 giờ sáng ngang vùng biển dọc xã Xuân Cảnh thì sẽ thấy có người mua bán cá ngựa di động.
Anh Nguyễn Thành Trung (36 tuổi, ở thôn Hòa Mỹ, một người lặn bắt cá ngựa) cho biết: “Toàn thôn chúng tôi có hơn 20 người chuyên làm nghề lặn bắt cá ngựa. Hàng ngày, chờ nước thủy triều rút, chúng tôi dùng kính lặn, lặn vài hơi hoặc dùng mành đánh bắt cá ngựa đang bám vào rong biển trong đầm Cù Mông. Một chuyến đi như vậy, nếu hên chúng tôi cũng kiếm được vài ba con”.
Theo lời anh Trung, giới săn cá ngựa còn gọi loài cá này là hải mã, ngoài một bộ phân ngư dân chuyên lặn bắt để cung cấp cho những người ngâm rượu, cá ngựa còn được ngư dân đi câu mực, đánh cá gần bờ chủ yếu trong các vịnh gành, tranh thủ lặn bắt, mỗi đêm may mắn cũng được vài con. Chưa hết, các ghe lớn đi giã cào ngoài khơi, mỗi lần ngư dân về kéo được vài ký, loại này là cá ướp lạnh hoặc phơi khô nên giá rẻ hơn.
Rời nơi này, chúng tôi ngoái nhìn những bảng hiệu, bảng quảng cáo trước những quán xá, chợt thấy có điều gì đó thú vị, hấp dẫn. Nếu có dịp đi ngang qua con đường thiên lý Bắc Nam ở xã Xuân Cảnh này, du khách nên dành chút thời gian dừng chân bên cung đường cá ngựa để tìm hiểu và thưởng thức thứ “thần dược” ông uống bà khen này.
