Quê tôi ở Hà Tĩnh, những năm chiến tranh chống đế quốc Mỹ, vào buổi chiều tối, máy bay Mỹ cứ oanh tạc thả bom hàng ngày khi các đoàn xe chở bộ đội, hậu cần cho bộ đội vào Nam. Những năm đó, lúa chưa nhiều, nên bao nhiêu khoai lang, khoai sắn để chống đói khi hạt lúa còn chia năm sẽ bảy cho chiến trường.
Mỗi khi mùa khoai vào tháng giêng hai, bao nhiêu món khoai được mẹ, bà nội tôi làm ra để ăn chống đói. Nào là khoai luộc, khoai lát độn cơm, cháo khoai, chè khoai, bánh tu hú, rồi khoai xéo…ai ăn cũng mê, khi mùi vị thấm mùi đất, mùi sương đậm đà của vùng đất đã sinh thành ra ta. Tuy thế, không phải mùa khoai nào cũng trúng vụ cả. Có năm gió rét, mùa khoai tháng giêng hai thua mùa, củ nhỏ thì có cắt phơi khô khoai xéo cũng không thể có vị bùi bùi. Bởi thế từng vụ khoai là công sức của cha mẹ tôi, khi hết mùa cày vụ lúa, là bắt tay vào cày đổ ải, lên liếp cao cho khoai chống ngập, và ươm những nhánh khoai giống để sau 3 tháng thì khoai cho cũ.
Tháng năm, tháng sáu về quê tôi xứ Nghệ – Tĩnh, cứ từ 9 -10 giời sáng là trời nắng như lữa chảo rang. Đêm nào ngó thấy trời trong lại có nhiều sao, mẹ và nội tôi gánh khoai đi rửa rồi cho vào nồi luộc, sau cắt lát thật mỏng. Loại đó ở quê Nghệ – Tĩnh thường gọi khoai deo – tức khoai đã luộc chín, cắt mỏng phơi khô. Còn những mảng khoai để phơi khô khi thu hoạch về rữa sạch sẽ, cắt mỏng ra cho ta những nồi khoai xéo thật khó mà chê vào đâu. Năm nào củ khoa khi xới đất lên, thấy to đầy đã, trời có nhiều nắng thì khoai cắt ra thật trong, đưa lát khoai lên nhìn như ta nhìn thấy được cả những giọt mồ hôi tất bật của cha mẹ, ông, bà mình đã thấm vào đó.
Nấu khoai xéo dễ, nhưng không phải ai cũng biết nấu ngon. Thông thường có vị ngọt của khoai, vì bùi mặn của miền đất cát pha, song nhà ai có dừa, cho vào một ít nước dừa, vài trăm gram hạt lạc, khi ăn nếu có chấm muối vừng …thì khỏi phải chê.
Những năm đó, dù mùa nắng hay rét, mỗi khi ra đồng về cha tôi hay nói anh em cùng ăn chén khoai xéo với cha trước lúc ăn cơm. Ôi! cái mùi bùi bùi, ngòn ngọt đó, dẫu giờ có xa cách quê hương ba bốn chục năm rồi song biết có ai mà quên đi được. Anh em làng quê tôi đi xa vẫn nhớ “Bùi bùi khoai xéo làng tôi – Công cha, công mẹ phương trời nào quên”.
