“Ngay cả mưa ở Rennes cũng giống mưa Huế…”
Hãy bắt đầu bằng những thông tin về con đường mà tôi đọc được trên trang Wiki Rennes Métropole được tạm dịch dưới đây: “Rue de Hué nằm ở khu phố 5: Maurepas - Bellangerais… Tuyến đường này được đặt tên tiếp theo sau một nghị quyết được hội đồng thành phố Rennes thông qua ngày 19.1.2015.
Nó đề cập đến Huế, một thành phố ở Việt Nam, nơi mà vào năm 1992 đã triển khai một chương trình hợp tác do các cư dân của Rennes đến từ thành phố châu Á này khởi xướng. Quan hệ đối tác này ban đầu được triển khai dưới hình thức trao đổi bệnh viện và trường đại học, thực tập chuyên môn cho các cán bộ trẻ, tư vấn kỹ thuật trong các lĩnh vực vệ sinh môi trường, giao thông, nhà ở xã hội hoặc viện trợ đặc biệt sau thiên tai (lũ lụt, lốc xoáy).
Hai thành phố đã tái khẳng định “mong muốn xây dựng quan hệ đối tác” nhân dịp ký kết một thỏa thuận khung về hợp tác phi tập trung có thời hạn 5 năm vào năm 2013. Đối mặt với những chuyển đổi mà Việt Nam đang trải qua hiện nay, các mục tiêu của sự hợp tác này đã được nâng tầm để chuyển từ tư duy viện trợ phát triển sang tư duy quan hệ đối tác.”
Hành trình để “Đường Huế” có mặt tại Rennes chỉ ngắn gọn đôi dòng, nhưng với những người có cơ hội theo dõi mối quan hệ hợp tác lâu dài giữa hai thành phố, đó được hiểu là kết quả của cả một hành trình dài hợp tác và xây dựng niềm tin với nhiều nỗ lực từ cả hai phía.
Và nếu có ai đó hỏi rằng thành phố nước ngoài nào để lại nhiều ấn tượng nhất với Huế trong quan hệ hợp tác quốc tế, tôi sẽ không lưỡng lự mà khẳng định rằng đó chính là Rennes. Xa xôi địa lý và khác biệt văn hóa không khiến thành phố có quy mô dân số lớn thứ 11 của Pháp này có nhiều nét tương đồng với Huế, mà như đồng nghiệp Marie Guyard của tôi ở ban quan hệ quốc tế của thành phố này từng chia sẻ, rằng “Ngay cả mưa ở Rennes cũng giống mưa Huế, lê thê kéo dài, nên nếu một người Huế phải đến Rennes để học tập hoặc công tác dài ngày thì cũng không đến nỗi nhớ nhà như đến một nơi nào khác”. Nhiều lần chứng kiến những ngày mưa lê thê ở Rennes cho phép tôi xác tín nhận xét này.
Và Marie Guyard cũng có thể được xem là một người dự phần quan trọng và thầm lặng trong việc rút ngắn những khoảng cách không gian và tình cảm giữa hai thành phố lại với nhau để cùng làm nên một con đường.
Nhớ ngày bà về hưu, “chuyến đi nghỉ dài không có ngày trở lại” như trong email bà chào từ biệt, chúng tôi đã dành cho nhau những tình cảm trân trọng pha lẫn tiếc nuối. Với bà là không còn được đóng góp, vun đắp cho những thành quả hợp tác Huế-Rennes, dù đã bước xuống con tàu, ít nhiều hài lòng.
Còn với chúng tôi, những đồng nghiệp lâu năm của bà phía bên này, đó là mất đi một đối tác chắc tay và tin cậy từ phía bạn. Tiếc nuối duy nhất của bà, một người yêu Huế thật tâm, như những gì bà chia sẻ hôm tôi ghé thăm sau ngày bà chính thức về hưu đâu chừng hơn 2 năm, lại là những chuyến công tác đến Huế chỉ biết mỗi công việc mà không tranh thủ thăm viếng như nhiều người khác.
Đối tác và đối tượng
Tôi may mắn được đến Rennes nhiều lần, đa phần để tháp tùng các đoàn lãnh đạo đi làm việc. Bà, như một thói quen, thường sẽ đón đoàn tại sân ga rồi hoặc đưa chúng tôi về khách sạn nghỉ ngơi, hoặc đưa thẳng đến nơi làm việc, “tranh thủ thời gian” như bà vẫn nói. Mà bà thì lúc nào cũng có việc cho chúng tôi, lúc nào cũng tranh thủ “vì mày và mọi người không có nhiều thời gian ở đây, không tranh thủ thì không biết còn lúc nào khác để trao đổi”.
Nhớ lần chuẩn bị cho Hội nghị Hợp tác Phi tập trung Pháp-Việt tại Brest năm 2013, 10 giờ đêm bà gọi điện về từ máy bàn ở cơ quan, đồng nghĩa với 5 giờ chiều ở bên đấy. “Biết là giờ này mày đã lên giường nhưng tao phiền mày vì không biết gọi cho ai. Mày xem lại giúp maquette của cái brochure đã ổn chưa, kiểm tra giúp tao bản dịch tiếng Việt và nội dung bản tiếng Pháp, nếu được thì mai cho tao xin lại vào đầu giờ sáng bên này để kịp in đem đi hội nghị. Vì cái chung và hình ảnh của cả hai thành phố, mày thông cảm!”. Nghĩa là khuya đó tôi sẽ không ngủ, kiểm tra thật kỹ để 5 giờ sáng gởi bài đi và sẽ đi ngủ lúc bình minh.
Hội nghị xong, mọi người thu dọn hành lý và trả phòng ngay để ra ga lấy tàu di chuyển đến Rennes, xe được hợp đồng trước đó sẽ đến đón rồi đưa thẳng mọi người ra ga. Bà bỏ nhỏ trước, rằng lát nữa lên tàu tao với mày trao đổi một chút về chương trình làm việc cho mấy ngày tới ở Rennes, chỉ tao với mày, để mấy vị kia nghỉ, không cần nhiều người.
Vậy là suốt từ Brest về Rennes, tôi với bà kiếm một góc riêng ngồi rà từng chỗ ngồi cho bàn tiệc tối hôm đó. Ai sẽ ngồi cạnh ai, đối diện ai để đúng lễ nghi và quan hệ cá nhân lẫn công việc, cộng với khả năng xoay xở ngôn ngữ của người ngồi vào vị trí đó. Bàn tiệc vừa là không gian gặp gỡ thoải mái giữa những người bạn cũ, những đồng nghiệp, vừa là bàn làm việc của những đối tác, xong tiệc cũng là xong một vài công việc ngoại giao vòng ngoài, và thường luôn có lợi cho Huế, theo tính toán và sắp xếp của bà, trong bối cảnh ý kiến và tính toán đa chiều mang sắc thái chính trị của nhiều đảng phái ở xứ này, dù chỉ ở góc độ địa phương.
Rượu ngon, thức ăn ngon, không gian đẹp, không khí thân tình của đối tác lâu năm, ai cũng thấy mình được quan tâm và thoải mái mọi việc từ những sắp xếp kia của bà, riêng bà sẽ ngồi ở ngoài cùng nơi góc bàn, lâu lâu lại thêm vào vài câu khiêm tốn để nhắc việc cho lãnh đạo của phía mình.
Đôi khi ngồi nghĩ lại, rằng có lẽ dù máu huyết 100% của Tây nhưng vì được sinh ra và lớn lên tại Việt Nam trước khi về lại Pháp, lại từng học master ở Nhật nên cái kín kẽ, ngăn nắp, trật tự, tôn ti, chu đáo, khiêm nhường Á Đông kia đã ăn vào máu để thành thói quen của bà mất rồi.
Kể chuyện một đồng nghiệp cũ, để thấy Huế từ lâu đã có mặt trong Rennes, qua những con người với nhiều tình cảm gắn bó, những người thợ cả làm nên những chiếc cầu nối cả ngoại giao chính thức và ngoại giao nhân dân. Để thấy con đường Huế kia chẳng phải ngẫu nhiên mà có.
Đó chỉ là điều phải đến, khi hạt mầm đã đủ nhân duyên để nảy nở và vươn lên thành cây. Bởi trong Rennes đã có Huế, có những người như bà và những người con gốc Huế như cô Tuyết Ba Rioux, một người con dòng dõi Nguyễn Khoa thành đạt nơi xứ người, có thầy Claude Rioux, một giáo sư y khoa danh tiếng, chuyên gia mổ tim hàng đầu tại Pháp và là nhà hoạt động nhân đạo, một người rể nặng tình với Huế.
Chính vợ chồng ông cùng những bạn bè, học trò tại Pháp và tại Việt Nam, như GS.TS Bùi Đức Phú tại Bệnh viên TW Huế trước đây, PGS.TS Nguyễn Khoa Hùng tại Bệnh viện trường Đại học Y Dược Huế hiện nay và bao người con Huế khác, tại Huế và tại Rennes, những bác sĩ, giáo viên, công chức trẻ…đã góp phần xây những cây cầu cho mối quan hệ hữu nghị khắng khít giữa hai thành phố.
Ngôn ngữ ngoại giao và an ninh, quốc phòng thường dùng hai cặp từ ghép rất hay để thể hiện các mối quan hệ: đối tác và đối tượng. Đối tác là để bắt tay phối hợp nhau làm việc và cùng phát triển, đối tượng chỉ để theo dõi, dè chừng nhau. Tôi và nhiều đồng nghiệp có may mắn trong công việc vì có những đối tác tin cậy, không phải khắp nơi nhưng rải rác đây đó, và Rennes là một nơi như vậy, một đối tác bền bỉ và bền vững theo thời gian dù nhiều thứ đã và sẽ thay đổi, ở đó có một đồng nghiệp đặc biệt, âm thầm nhưng hiệu quả, như một người nhà.
Gắn bó với công tác đối ngoại của Huế trên 20 năm, thời gian đủ để một đứa bé chào đời, lớn lên và chuẩn bị hoàn tất đại học. Tôi học được nhiều bài học về giao tiếp đa văn hoá, những thứ không phải bất kỳ ai cũng có may mắn tiếp cận, đủ các sắc thái văn hoá và xã hội, mỗi ngày là một bài học mới. Với Rennes, tôi học được nhiều bài học trong giao tiếp đối ngoại, từ chính các lãnh đạo của mình và từ các đối tác của mình ở bên kia đại dương.
