Đồng loạt giá cao
“Bom tấn”! Đó là chữ dùng của giới nghiên cứu và sưu tập cổ vật sau phiên đấu giá chiếc mũ quan hàm chánh nhất phẩm còn nguyên vẹn của triều Nguyễn của nhà đấu giá Invaluable ở Barcelona (Tây Ban Nha) hôm 28.10.2021. Bom tấn, vì theo TS Trần Đức Anh Sơn - nguyên Giám đốc Bảo tàng Cổ vật cung đình Huế, dù đây là chiếc mũ quan văn thời Nguyễn còn nguyên vẹn nhất mà ông nhìn thấy được từ trước tới nay. Nhưng theo kinh nghiệm về nghiên cứu và mua bán cổ vật lâu năm của mình, TS Trần Đức Anh Sơn đoán chiếc mũ quan này được bán với giá chỉ tầm 30.000 Euro (giá khởi điểm là 600 Euro). Nhiều người mua bán cổ vật ở Việt Nam quan tâm và tham gia đấu giá lúc đó cũng “định giá” chiếc mũ quan này tầm giá dao động từ 30-50 nghìn Euro. Thậm chí, hai ngày trước phiên đấu giá chính thức, khi giá chiếc mũ quan được “gõ” giá 40 rồi 70 nghìn Euro, nhiều người đã không tin vào mắt mình và cho rằng chiếc mũ này đang bị “làm giá”.
Để rồi như trong một vỡ kịch, cảm xúc của người tham gia được đẩy lên đỉnh điểm theo cách không ai tưởng tượng ra khi trong phiên đấu giá chính thức sau gần 1h đồng hồ rất căng thẳng, chiếc mũ đươc chốt với mức giá 650.000 Euro (hơn 16 tỉ đồng) chưa tính thuế và phí. Và “người” thắng trong phiên đấu giá này là Công ty Cổ phần Tập đoàn Sunshine - một tập đoàn đa ngành ở Việt Nam. Điều thú vị nữa là cũng trong phiên đấu giá đó, cùng với chiếc mũ quan còn có thêm 2 chiếc áo cũng có nguồn gốc triều Nguyễn, cũng được bán với mức giá cũng gây choáng váng giới nghiên cứu và mua bán cổ vật. Đó là một chiếc Mãng bào của quan chánh nhị phẩm được chốt với giá 35.000 Euro (gần 950 triệu đồng) chưa thuế phí (hiện chưa rõ chủ nhân). Chưa hết, một chiếc áo Nhật Bình đã có phần sờn rách hôm đó cũng được chốt với giá 160.000 Euro. Và “người” thắng cũng là Sunshine.
Trước đó nữa, ngày 30.9, trong phiên đấu giá của nhà Aguttes - Pháp cũng đã "gõ búa" nhiều tác phẩm mỹ thuật và cổ vật Việt Nam với giá rất cao. Trong đó, món đồ khiến hầu hết các nhà sưu tầm cổ vật trong nước ngạc nhiên vô cùng chính là tô sứ ký kiểu Tam Thai thính triều. Đó là hiện vật vẽ cảnh chùa Non Nước (Đà Nẵng) kèm bài thơ của chúa Minh - Nguyễn Phúc Chu đường kính 19,5cm, do triều chúa đặt làm ở Trung Quốc về dùng. Chiếc tô này có giá sàn 3.000 euro, ban đầu được giới sưu tầm trong nước đoán giá không quá 800 triệu đồng. Thế nhưng giá "gõ búa" lên đến 67.000 euro (khoảng 1,8 tỉ đồng), chưa kể thuế phí, khiến giới cổ ngoạn trong nước chới với.
Ở thị trường mua bán cổ vật trong nước, cổ vật triều Nguyễn cũng giá tăng phi mã. Theo nhà sưu tập cổ vật Nguyễn Hữu Hoàng ở Huế, một cái tô thời Thiệu Trị vẽ rồng đường kính 15,5cm, cách đây 2 năm về trước giá chừng 120 triệu đồng, nay khoảng 400 triệu đồng. Một dĩa ký kiểu thời Thiệu Trị đường kính 14,5cm, 2 năm trước chừng 100 triệu đồng, nay giá hơn 350 triệu đồng... "Đầu năm ngoái, có người mời tôi tám món đồ ký kiểu thời Thiệu Trị với giá gần 1 tỉ đồng, tôi lắc đầu. Giờ lô đồ ấy giá đã lên đến hơn 2,5 tỉ đồng, mà giới sưu tầm chắc chắn sẽ tranh mua" - ông Hoàng kể.
Bình thường và bất thường
Nghịch lý, không phải từ phiên đấu giá chiếc mũ quan triều Nguyễn vào cuối năm 2021 mà đã có từ 2 năm trở lại đây: Dịch COVID-19 càng khốc liệt, kinh tế càng suy thoái thì cổ vật triều Nguyễn nói riêng và Việt Nam nói chung ở trong và ngoài nước giá cả càng tăng cao, kéo theo là tình trạng săn lùng ráo riết, đến mức nhiều người đồ không có và không còn để bán. Lạ nữa là lâu nay, cổ vật triều Nguyễn thường không được chú ý nhiều, giá mua đi bán lại thường không cao, nếu không muốn nói là khá “bèo”. Thậm chí có rất nhiều gia đình ở Huế và cả nước ngoài phải “bán tháo” cổ vật cho các nhà sưu tập vì rất nhiều lý do khác nhau.
Tuy vậy, TS Phan Thanh Hải - Giám đốc Sở Văn hoá Thể thao tỉnh Thừa Thiên - Huế, nguyên Giám đốc Trung tâm Bảo tồn di tích Cố đô Huế lại cho rằng cổ vật triều Nguyễn tăng giá thời điểm này là chuyện bình thường. Theo TS Phan Thanh Hải, cổ vật triều Nguyễn, dù không “cổ” bằng đồ Lê, đồ Lý nhưng lại ăn đứt ở độ phong phú, đẹp và tinh xảo, đặc biệt là đồ ngự nên gần đây giới mua bán và sưu tập cổ vật trong, ngoài nước bắt đầu chuyển hướng quan tâm. “Cũng như đất đai, người sinh chứ đất không sinh, tương tự đồ triều Nguyễn cũng có hạn, không thể “nở” thêm được, trong khi người chơi càng ngày càng nhiều, người hiểu biết về cổ vật càng ngày càng tăng cho nên tình trạng lên giá là tất nhiên”, ông Hải nói.
Nhà nghiên cứu và sưu tập cổ vật Trần Đình Sơn cũng cho rằng những cổ vật liên quan đến triều Nguyễn tăng giá, xét cho cùng đều là đồ thượng thặng, tiêu biểu cho một giai đoạn lịch sử, cho nên giá cả tăng cao cũng hợp lý. Theo ông Sơn, trường hợp đồ sứ ký kiểu là loại hình cổ vật thực sự tiêu biểu, là đồ cao cấp nhất của Việt Nam đương thời; dù đặt Trung Quốc làm nhưng mẫu mã, kiểu dáng và thơ văn do hoàng triều Việt Nam đưa ra, tựa như kiểu "nhờ đẻ thuê". Ngoài ra, kiểu thức của đồ sứ ký kiểu cũng thể hiện các dấu ấn đặc thù của các triều đại đương thời, ví như: Các đồ án rồng phượng trên đồ ký kiểu của Việt Nam khác hẳn trên đồ sứ Trung Quốc; hệ thống thơ văn bằng chữ Nôm của vua chúa lưu lại trên các hiện vật này hầu như không tìm thấy trên các sách sử "chính thống".
Bất thường, theo các nhà nghiên cứu, sưu tập, trong thời gian gần đây, tại Việt Nam, ngoài giới sưu tập cổ vật chuyên nghiệp còn có rất nhiều đại gia, họ đổ tiền vào việc mua cổ vật, thậm chí có nhiều người “mua gom” như một hình thức đầu tư để kiếm lợi nhuận, một phần để thể hiện “đẳng cấp” của mình và vì nhiều lý do khác. Lấy ví dụ chiếc mũ quan triều Nguyễn, “bình thường, sẽ có rất ít người quan tâm đến chiếc mũ quan này. Nhưng khi thông tin được đăng tải công khai trên báo Lao Động cùng với Facebook của TS Trần Đức Anh Sơn, tự khắc sẽ có nhiều người quan tâm bởi anh Sơn là một sự bảo chứng về chất lượng cổ vật. Bây giờ sẽ có nhiều người muốn sở hữu chiếc mũ này không chỉ bởi giá trị của nó mà còn vì đây là món đồ nổi tiếng đang gây xôn xao dư luận, được nhiều người quan tâm” - một nhà sưu tập cổ vật giấu tên tham gia đấu giá mũ quan bất thành cho biết.
Và theo như lý giải của ông Đỗ Văn Trường - Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Tập đoàn Sunshine, trong văn bản “đề nghị hiến tặng cổ vật nhằm mục đích trưng bày” gởi UBND tỉnh Thừa Thiên Huế ngày 31.3.2022 về việc tập đoàn này tham gia đấu giá hai món cổ vật mũ quan triều Nguyễn và áo Nhật Bình: “Nhận thấy đây là những cổ vật nhận được sự quan tâm đặc biệt từ dư luận xã hội, có giá trị lớn về văn hoá - lịch sử, đồng thời được các chuyên gia về di vật, cổ vật triều Nguyễn đánh giá cao, Tập đoàn Sunshine mong muốn hồi hương và trao tặng hai cổ vật trên tới UBND tỉnh Thừa Thiên - Huế với mục đích bảo quản, lưu giữ và trưng bày...”.
Đó là chưa nói đến những chiêu trò làm giá của người bán, người mua, rồi quân xanh, quân đỏ... trong các phiên đấu giá khiến giá cổ vật đôi khi nhảy loạn xạ mà chỉ có trời biết, đất biết và những người “chơi” biết. Có thể kể đến các chiêu trò phổ biến như tự mình mua lại cổ vật của mình với mức giá rất cao để bán lại trong các phiên đấu giá sau; cho “quân xanh” vào mồi giá; tổ chức hoặc cá nhân mua một món cổ vật bằng mọi giá để phục vụ cho những mục đích khác...
