Trong đó có một đặc tính - giá trị nổi trội là mê tín - ngu tín - nhẹ dạ - cả tin - xét đoán theo cảm tính, cảm tình. Quả đúng như vậy theo cảm tính, cảm tình người ta đã xin danh hiệu Anh hùng Lao động cho công ty đang lỗ nặng, luân chuyển cán bộ làm lỗ nặng, ăn lương khủng và đi xe xịn lên chức vụ cao hơn. Nhẹ dạ cả tin họ đã vay vốn ODA, chấp nhận nhà thầu của Trung Quốc kèm theo các điều kiện biến ưu đãi thành ngược đãi (như phải mua thiết bị của họ, nhận công nhân của họ, công nghệ của họ) rồi đội vốn véo von và chây ỳ tiến độ. Các chuyên gia kinh tế nêu tên cụ thể điển hình: Tuyến đường sắt trên cao Cát Linh - Hà Đông, đường cao tốc Hà Nội - Hải Phòng, đường ống nước sạch Sông Đà (vỡ 18 lần mà không làm gì được ai!), nhà máy thép Lào Cai... Đến vụ mới đây “phía bạn” đề nghị cho vay 300 triệu USD để làm cao tốc Vân Đồn - Móng Cái thì các chuyên gia như ông Ngô Trí Long, ông Lê Đăng Doanh… nhất loạt cảnh báo “nhất thiết phải cân nhắc từ chối”, “Chúng ta đã phải trả giá với cách cho vay của Trung Quốc” (Báo Thanh niên ngày 26.7.2016). Các chuyên gia không mắc bệnh cảm tính, nhẹ dạ cả tin như người đã đi vay mà nghi ngờ có lý tính, khảo nghiệm có lý trí. Sự nghi ngờ có lý tính của họ có ngăn cản được các vụ vay mới hay không là chuyện khác nhưng nó đặt người đi vay lần này phải dùng lý tính, không được mù mờ cảm tính, cảm tình rồi trốn vào cái chăn “trách nhiệm tập thể” mà dung dưỡng “lợi ích nhóm”! “Người Việt” có đa nghi không? Phải chăng cũng như khi tin họ cũng thường nghi ngờ một cách cảm tính, thiếu lý tính.
Hàng ngày xã hội hiện đại, khoa học công nghệ tiến vù vù cùng kinh tế thị trường hối hả đặt mỗi người, kể cả ở vùng sâu vùng xa, hẻo lánh cô lập nhất vào trong chằng chịt các mối quan hệ, các tình huống, các quyết định, phán xét… Muốn thành công trong các quan hệ, quản lý được các tình huống, đưa ra được các quyết định đều phải nghi ngờ một cách có lý tính. Bằng không thất bại, bất hạnh là cầm chắc.
“Người Việt” có đời sống tâm linh phong phú, vẫn mê tín, thích các điềm, các quẻ bói, các huyền thoại, các hiện tượng siêu nhiên. Người ta ưa huyền thoại hóa các lãnh tụ, anh hùng, thần tượng hơn là viết tiểu sử, tìm hiểu sự thật về họ. Người ta ưa sùng bái cầu cúng các biểu tượng hơn là tìm hiểu vận dụng các ý nghĩa, nội dung thật của chúng. Sự lãng mạn càng được chắp cánh bởi những xúc cảm sôi nổi tức thời khiến ta cứ phán xét, nghi ngờ, quyết định, hành động đầy cảm tính cảm tình mà không biết. Thế nên có vài nhà khoa học quy ra rằng, “người mình” tuy chưa chắc đã nhân ái hơn ai, chân thực hơn ai, vị tha, giàu tình cảm hơn ai nhưng lại luôn ứng xử “duy tình” hơn cả. (Chắc duy tình là chơi chữ để phân biệt với hai khái niệm triết học duy tâm và duy vật). Cậu kia nghi ngờ duy tình, duy cảm rằng, bạn gái phản bội mình rồi mất lý tính đổ xăng đốt bạn. Hai ông bố khổ sở nghi ngờ bằng cảm tính hai bà vợ suốt 3 năm vì hai con gái họ bị trao nhầm tại bệnh viện nọ. Nếu họ nghi ngờ có lý tính sớm đi xét nghiệm AND, đòi bệnh viện kiểm tra lại thì tình hình đã khác. Đơn giản hơn là nếu các lái xe ôtô, môtô, xe đạp gạt bỏ cảm tính, duy tình mà phán đoán - nghi ngờ có lý tính các tình huống giao thông tỉ dụ như nhìn đèn đỏ, ước lượng khoảng cách, kiểm soát tốc độ, thử phanh, đèn… thì đâu có tông liên hoàn, lao đầu xuống vực hay dải phân cách, cũng đâu có bị xe siêu trường siêu nặng cuốn vào gầm!
“Tóm lại quý vị hãy là người nhạy cảm, sống tình cảm bởi điều đó giúp ta “phát hiện ra vấn đề” làm cho đời sống thêm thú vị, song muốn tránh tai nạn, thất bại, gặt hái thành công, khiến cho chính quyền, thị trường, môi trường… mọi thứ minh bạch, trong sạch, vững mạnh thì trong mọi việc từ nhỏ đến to hãy nghi ngờ - xét đoán - quyết định có lý tính. Chỉ Nó mới giúp ta giải quyết vấn đề”. Chuyên gia môn luyện môn kỹ năng sống cho mọi lứa tuổi kết luận. Không mấy hùng hồn!
