Khơi niềm đam mê
Nhà toán học lỗi lạc người Pháp Siméon Denis Poisson (1781-1840) thuở nhỏ là một học sinh rất sợ toán. Thế mà chỉ nhờ một bài toán nhỏ, ông đã thay đổi. Sau khi giải xong bài toán đó, Poisson tự hứa nhất định phải trở thành nhà toán học. Ông đã thực hiện được lời hứa. Hơn thế nữa, ông còn được nhiều Viện Hàn lâm khoa học trên thế giới bầu làm Viện sĩ danh dự.
Câu chuyện của Poisson là một ví dụ về sự thành công của một trẻ em có năng khiếu toán học. Vấn đề là các nhà giáo dục, các thầy cô giáo dạy toán cần làm gì để cho các trẻ em có năng khiếu toán học có cơ hội phát triển.
Để giải quyết vấn đề trên, cần có sự chung tay của nhiều phía nhưng quan trọng nhất là sự quan tâm, chăm lo của các thầy cô giáo dạy toán phổ thông.
Hoạt động toán học chủ yếu của học sinh là hoạt động giải bài tập toán. Tuy nhiên hoạt động này nhiều khi làm cho học sinh quá tải do phải giải quá nhiều bài toán thuần túy toán học dẫn đến học sinh thiếu sự hứng thú và cảm xúc trong học toán. Bài toán năm xưa làm cho Poisson yêu toán, đam mê học toán là một bài toán gắn với thực tế cuộc sống - bài toán “Chia sữa”.
Vì vậy, trong quá trình dạy học, giáo viên cần khơi gợi, khích thích sự hứng thú, tạo đam mê học toán cho các em bằng các hình thức như: Thay đổi hình thức phát biểu bài toán, gắn bài toán với thực tế cuộc sống để hấp dẫn học sinh; tạo tình huống thú vị và khéo léo đưa bài toán vào như: Học toán qua “giấc mơ”; Học toán qua “truyện cổ tích”; Học toán qua “thành ngữ, tục ngữ”; Học toán qua “câu đố”; Học toán qua “truyện kể”; Học toán qua “trò chơi”; Học toán qua những “sai lầm” trong giải toán,…
Bên cạnh đó, giáo viên cần tổ chức các hoạt động ngoại khóa toán học, các sân chơi, giao lưu, câu lạc bộ, đặc biệt là tổ chức hoạt động thực hành và trải nghiệm trong dạy học môn Toán nhằm tạo điều kiện để học sinh có cơ hội kết nối kiến thức toán học với cuộc sống, từ đó giúp học sinh bộc lộ và phát triển các năng khiếu toán học của mình.
Phát triển văn hóa toán học
Lâu nay, trong quá trình dạy học toán, nhiều giáo viên chủ yếu giúp học sinh giải toán mà chưa quan tâm làm cho các em làm nhận thức được những lợi ích to lớn mà toán học mang lại, trong đó có văn hóa toán học.
Theo GS.TS Nguyễn Cảnh Toàn, văn hóa toán học là "hệ thống những phẩm chất của tư duy và nhân cách hấp thụ được qua việc học toán, làm toán và bền vững đến mức dù có quên các kiến thức toán học thì các phẩm chất đó vẫn còn".
Vậy cần làm gì để hình thành và phát triển văn hóa toán học cho học sinh? Đó là giáo dục cho học sinh có thói quen làm việc theo kế hoạch hợp lí: khi làm một phép tính, khi giải một bài toán, học sinh phải tiến hành từng bước, bước này chuẩn bị cho bước kia. Cần yêu cầu các em đặt kế hoạch giải một phép tính, một bài toán và luôn luôn có ý thức tìm cách giải hợp lí nhất, hay nhất.
Qua việc dạy toán cần giáo dục học sinh yêu thích chính xác: nói đúng, viết đúng, vẽ đúng (đẹp, gọn, sạch), kí hiệu đúng, suy luận đúng (có căn cứ), toàn diện, không thiếu, không thừa; không khái quát hóa vội vã, suy luận tương tự thiếu cơ sở. Đi đôi với phong cách suy nghĩ chính xác cần giáo dục các em có thói quen trình bày vấn đề: có dàn bài, dàn ý rõ ràng; phân chia từng đoạn mạch lạc; ngắn, gọn, đủ, không thừa ý, thiếu ý; theo cách hợp lí nhất.
Giáo dục cho các em yêu thích chân lí, cái hay, cái đẹp qua việc học toán: có thói quen tự kiểm tra, giúp bạn kiểm tra; tự sửa lấy lỗi lầm (qua cách chữa của thầy, của bạn); trung thực trong học tập; yêu cái đẹp, cái hay của hình thức trình bày, của lời giải, cách tính gọn, thông minh, của những kết quả, những ứng dụng hay, phong phú, bất ngờ của toán học vào đời sống,…
Trong bức thư gửi các bạn trẻ yêu toán (tháng 10.1967), Thủ tướng Phạm Văn Đồng viết:
“Trong các môn khoa học và kỹ thuật, toán học giữ một vị trí nổi bật. Nó có tác dụng lớn đối với sản xuất và chiến đấu.
Nó còn là môn thể thao của trí tuệ, giúp chúng ta nhiều trong việc rèn luyện phương pháp suy nghĩ, phương pháp suy luận, phương pháp học tập, phương pháp giải quyết các vấn đề, giúp chúng ta rèn trí thông minh sáng tạo.
Nó còn giúp chúng ta rèn luyện nhiều đức tính quý báu khác như: Cần cù và nhẫn nại, tự lực cánh sinh, ý chí vượt khó, yêu thích chính xác, ham chuộng chân lý. Dù các bạn phục vụ ngành nào, trong công tác nào thì các kiến thức và phương pháp toán học cũng rất cần cho các bạn”.
