Ghi ở Thessaloniki

Sân bay Thessaloniki - Makedonia với những chiếc máy bay cá nhân nằm la liệt, ghi dòng chữ Câu lạc bộ máy bay. Sân bay nhỏ hơn cả sân bay các tỉnh thành của Việt Nam. Ấn tượng tiếp theo là anh lái taxi đẹp đúng kiểu người Hy Lạp cổ tóc xoăn và mũi cao nhưng không biết tiếng Anh. Marious vui tính còn nhầm cả các từ bên trái và bên phải. Anh ta chở chúng tôi về khách sạn Astoria mất 20’. Trên đường, thấy nhà cửa phố xá nhỏ và hơi cũ kỹ kiểu các nhà tập thể ngày xưa khiến chúng tôi tò mò không hiểu thành phố này có gì hay mà được coi là một trong những thành phố du lịch hàng đầu của thế giới. Tiếng Hy Lạp trông nửa giống tiếng Nga, nửa giống tiếng la tinh, nói chung nhìn không đoán được nghĩa.

Khám phá đầu tiên là dải bờ biển xanh ngắt với con phố chay dọc đang vẫy gọi người đi bộ. Những dãy café dài đông nghịt khách ngồi ngắm biển và trò chuyện trông giống như bất cứ đường phố Châu Âu nào, như Paris hay Dublin. Trời xanh ngắt với ánh nắng vàng nhẹ tôn thêm sắc xanh đậm của biển Địa Trung Hải gợi ra một cảm giác mùa hè vô tư đầy sức sống. Các cô gái tóc vàng kính đen chân dài vô tư đi bên nhau không quan tâm tới việc quyến rũ ai cả. Các ông bà già bước chậm rãi như đang tận hưởng lại tuổi trẻ. Trong khung cảnh yên bình đó, bờ vịnh chợt hiện ra một con tàu cướp biển Arabella có lịch trình chạy quanh Vịnh Thermaic của biển Aegean nổi tiếng. Một chàng cướp biển to cao ăn mặc kiểu Jack Sparow với kiếm dài và chủy thủ đeo trễ nải bên hông nhưng nụ cười thật hiền khẽ nghiêng mình mời khách tham gia chuyến đi miễn phí.

Chúng tôi vui vẻ lên tàu, náo nức chờ đợi đón gió Đại Tây Dương và ngắm thành phố từ mặt sóng. Không có gì xanh hơn màu trời và màu biển trong ánh nắng đầu hạ. Những đám mây lơ lửng trở nên trắng muốt trên nền xanh đó. Một dải bờ biển miên man dài tạo nên vẻ quyến rũ và đánh thức cảm giác thanh bình hoà đồng với thiên nhiên bất tận.

Thessaloniki là thành phố lớn thứ hai Hy Lạp nằm về phương bắc. Hơn 300 năm trước CN, đây từng là thành trì của đế chế Byzantine, sau đó là thủ phủ của Vương quốc Macedonia hùng mạnh, cũng là nơi chung sống của các nền văn hoá cổ đại lừng danh bên bờ Địa Trung hải.

Người dân sống trong những chung cư như bao diêm xếp trên nền di tích của nhiều thời đại. Đâu đó đột ngột hiện ra những bức tường cổ đổ vỡ bên cạnh một cửa hàng thực phẩm vẽ graffiti loang lổ. Những di tích hai ngàn năm tuổi như đá chạm trổ, gạch gốm bình thản nằm dưới chân người đi bộ hay ven đường. Một cảm giác hơi hỗn mang nhưng rất thoải mái bởi nó luôn tràn ngập sức sống xanh tươi của gió và nắng Địa Trung hải hồn nhiên tưới tắm cho bán đảo.

Về khuya cả đường phố bỗng vang rền tiếng ôtô rú còi và xe máy rú ga. Từng tốp thanh niên mặc sức thể hiện niềm vui sau trận thắng của đội nhà Olympico... suốt đêm cứ ầm ầm phóng xe và hò hét.

Xe máy phân khối lớn dường như là phương tiện yêu thích để thể hiện cá tính ở đây? Có những dãy phố với các thương hiệu xe máy của Mỹ và Nhật Bản đều có mặt.

Quả thật khó hình dung về một thành phố với vẻ ngoài nhộn nhịp khá hippi khi đứng trước những toà tháp và di tích lịch sử lừng lẫy và được nghe nhắc đến tên tuổi các nhà thơ, nghệ sĩ, nhà soạn nhạc và nhà tư tưởng Hy lạp.

Trong vòng 1 tuần Thessaloniki đã trở thành thủ đô của truyền hình toàn cầu. Thành phố cảng nằm giữa núi Olympơ và Biển Egiê huyền thoại là nơi người ta đến để xem điều gì đã xảy ra khắp thế giới trong năm qua,

Tác phẩm khai cuộc cho Hội nghị truyền hình thế giới là bộ phim tài liệu của Đài truyền hình Hy Lạp ERT, câu chuyện của chính thành phố Thessaloniki.

Cơn bão khủng hoảng kinh tế tràn vào Hy Lạp, trên 1.000 nhà máy ở đất nước này phải đóng cửa. Nhà máy sản xuất vật liệu xây dựng VIOME của Thessaloniki là một trong số đó. Các công nhân cũ của VIOME đã chiếm và mở cửa lại nhà máy với nỗ lực khôi phục dây chuyển sản xuất. Những người công nhân đã tự điều hành nhà máy theo mô hình Hợp tác xã, với nguyên tắc công bằng tuyệt đối, cùng làm cùng chia đều thu nhập. Những người công nhân bị đặt câu hỏi họ có làm đúng luật hay không khi nhà máy thuộc sở hữu của một người chủ khác, mặc dù người chủ đã để mặc nhà máy phá sản 3 năm và công nhân không có việc làm, đời sống bế tắc. Hai mươi người công nhân chiếm nhà máy VIOME phá sản từ tháng 2.2013 đã không còn việc làm và lâm vào cảnh khó khăn đã hơn một năm rưỡi. Người đề xuất việc đó là Makis Anagnostou, một người thủ lĩnh được mọi người yêu mến, ông không hài lòng với bối cảnh hiện tại, tiếc nuối những dây chuyển nhà xưởng bị bỏ hoang, và mong muốn thay đổi tình trạng bế tắc không lối thoát của các đồng nghiệp. Những người công nhân dưới sự lãnh đạo của Makis đã tuyên bố chiếm dụng nhà máy với mục đích làm các dây chuyền được khởi động lại, ít ra là trả được nợ nần và có lương cho công nhân. Những người lãnh đạo tiến bộ ở Hy Lạp và khắp thế giới đã bị hấp dẫn bởi sáng kiến này và biểu thị sự ủng hộ rộng rãi. Những công nhân khác vốn trước kia thờ ơ và nghi ngại đột nhiên thấy mình trở thành tâm điểm truyền thông và dẫn đầu phong trào phản kháng toàn cầu. Cuộc khôi phục nhà máy của họ không đơn giản, họ phải cố gắng từng ngày để đối mặt với rất nhiều thử thách như bị cắt điện, bị kiện cáo, không xin được giấy phép... Họ cần sản xuất ra hàng hoá và bán được trong khi ngành bất động sản đã đóng băng và không ai còn cần mua vật liệu xây dựng nữa. Họ loay hoay sản xuất thử xà phòng, một việc không đơn giản khi họ thiếu kỹ năng và công thức. Trong khi đó, mâu thuẫn nội tại bắt đầu, không phải ai cũng nhiệt huyết và nỗ lực làm việc như nhau. Sau những vấp váp, lòng tin của họ dần dần bị xói mòn. Khi cánh cửa cơ hội hé mở cũng chính là lúc cam kết của họ bị thử thách nhất. Makis, người lãnh đạo của nhóm vẫn tin tưởng sắt đá vào sức mạnh tập thể. Ông bình tĩnh và kiên trì vận động từng người một. Makis đã đến tận Berlin tham gia cuộc tuần hành nhân 1.5 Ngày quốc tế lao động, cùng những người công nhân Đức hát vang bài Quốc tế ca: “Vùng lên hởi các nô lệ ở thế gian”. Cuộc gặp gỡ đã đem lại cho ông niềm tin và cảm hứng mới. Makis đã mời được cả đồng nghiệp từ Argentina, công nhân nhà máy Zino, một mô hình rất thành công, tới chia sẻ kinh nghiệm quản lý cho những người công nhân Viome đang vật lộn với thách thức của thị trường. Những người công nhân đã tạo ra nhiều sáng kiến như bán hàng không cần tiền, chỉ cần trao đổi hàng hoá, tự mình đi tiếp thị mọi nơi, tổ chức các chương trình ca nhạc để tạo sự chú ý... Họ nhận được thiện cảm từ nhiều tổ chức và cá nhân, dù khó khăn vẫn chồng chất, xà phòng chưa bán chạy.

Những gì diễn ra bên trong các phòng chiếu INPUT 2017 đôi khi tương phản bất ngờ với quang cảnh bờ biển xanh ngắt và bầu trời vương chút mây trắng của Thessaloniki.

Ngày thứ hai của Hội thảo, phim tài liệu “Sống trong lòng đất” của VTV được trình chiếu. Đó một bộ phim trải nghiệm lịch sử về Vùng đất Vĩnh Linh - Quảng Trị năm 1965: Bầu trời dày đặc oanh kích cơ còn dưới mặt đất, người dân đào địa đạo. Vĩnh Linh hôm nay là quang cảnh xanh tươi: Các chàng trai, cô gái Việt Nam cùng với những người bạn Mỹ tham gia trải nghiệm đào địa đạo và sống trong lòng đất. Khán giả ồ lên trước cảnh các thanh niên trẻ tụt xuống hầm tránh bom sâu thẳm trong lòng địa đạo. Một vài khán giả không kìm nổi tiếng kêu khi thấy một con nhện. Sống trong lòng đất, hẳn có nhiều sợ hãi, về bóng tối sâu thẳm, về sự thiếu khí, về sự âm u và về rắn rết côn trùng.… Vì sao cũng là con người, mà người dân Vĩnh Linh phải chịu cảnh bất công đến vây, phải đào và chui xuống lòng đất để tồn tại, trong khi đó lại có những kẻ điềm nhiên mang máy bay ném bom huỷ diệt quê hương của họ. Mâu thuẫn đó không nói ra lời nhưng nó bật lên ở mỗi trường đoạn. Những người dân Vĩnh Linh Quảng trị vẫn sống vui tươi, vẫn ca hát, vẫn sinh con đẻ cái, vẫn kiên cường chiến đấu bảo vệ quê hương, ở cao trào của câu chuyện, Rory Martin, chàng trai người Mỹ tham gia trải nghiệm, chia sẻ cảm xúc của mình và nói: Sẽ không bao giờ quên trải nghiệm này.

Alex Shprintsen, đại biểu Canada (Đài CBC) cho rằng đây là chương trình mang màu sắc tuyên truyền, vai trò của chàng trai người Mỹ là gì, tại sao anh ta phải tham gia chương trình này, anh ta đâu có chịu trách nhiệm về những gì đã diễn ra trong lịch sử?

Ý kiến của Alex đã tạo nên một làn sóng làm nóng khán phòng.

Cũng đến từ Canada (Đài CBC), Jim Williamson, một nhà báo kỳ cựu phát biểu: “Đây không phải là tuyên truyền, đây là sự thật, tôi đã đến Việt Nam và chứng kiến những tàn tích chiến tranh. Tôi thấy đây là cách làm rất thuyết phục và rất sáng tạo khi giúp các bạn trẻ khám phá lại lịch sử theo cách như vậy”.

Một đại biểu Phần Lan trầm ngâm: Đất nước chúng tôi chỉ có 24.000 cựu chiến binh còn sống, họ sẽ dần ra đi. Vì vậy, những chương trình như thế này là việc rất cần làm. Nó sẽ lưu giữ lịch sử không để bị lãng quên. Và các đồng nghiệp Việt Nam đã làm được.

Một đạo diễn trẻ Hồng Kông chia sẻ: Bộ phim đã đem tới nhiều điều tôi chưa hề biết, và tôi thấy rất thú vị với ý tưởng cho các bạn trẻ tham gia trải nghiệm này. Có dịp tôi sẽ đến địa đạo Vịnh Mốc. Đồng quan điểm với anh là đạo diễn Đức, Barcelona, Đài loan.

Vậy người Mỹ trong khán phòng nói gì? Ron Hull, một nhà làm truyền hình lâu năm cố vấn cấp cao của Trung tâm đào tạo truyền hình Nebraska nói: Tôi là người Mỹ và từng ở Việt nam những năm 68-72. Đó là sự thật, chúng tôi đã phạm một sai lầm lớn nhất về ngoại giao. Thật vô cùng đáng tiếc, tôi rất xin lỗi. Đây là bộ phim rất hay và chúng tôi cảm ơn các bạn vì bộ phim này. Tôi cũng đã đến VN sau chiến tranh, những năm 90, người Việt vô cùng thân thiện, mỉm cười chào đón chúng tôi đến đất nước rất đẹp của họ. Họ nói chiến tranh đã qua rồi. Tôi thực sự thích bộ phim này và tôi cảm ơn các bạn.

Câu nói của Ron đã nhận được tràng vỗ tay vang dội. Chúng tôi, những người được đứng ở diễn đàn quốc tế này, hiểu rằng đó là tràng vỗ tay cho lẽ phải, cho người dân Quảng Trị đau thương và anh hùng của tôi. Ở đâu trên khắp thế giới, thì lẽ phải và sự công bằng cũng được chào đón. Truyền hình chính là cây cầu khiến cho trái tim nhân loại bớt dần đơn độc.

Từ giã Thessaloniki, hình ảnh đọng lại ấn tượng nhất trong tôi là lá cờ đỏ sao vàng của lãnh sự quán Việt Nam tung bay trên quảng trường Aristoten. Đó là một buổi chiều vừa tạnh mưa, bầu trời vẫn còn thoáng ướt nhưng lá cờ của Tổ quốc nổi bật giữa thành phố biển ngát xanh như một dấu đỏ rực không gì xóa nổi.