Canh bạc tăng lãi suất
Cục Dự trữ liên bang Mỹ (Fed) dường như sẵn sàng đẩy nền kinh tế Mỹ vào tình trạng suy giảm nếu đó là điều cần thiết để đánh bại lạm phát. Các ngân hàng trung ương khác cũng đã sẵn sàng thực hiện những canh bạc tương tự. Fed và các đồng nghiệp trên toàn cầu không giấu giếm quyết tâm giành chiến thắng trong cuộc chiến chống lại giá cả tăng vọt - ngay cả với cái giá phải trả là nền kinh tế phát triển chậm lại hoặc thậm chí suy thoái.
Khoảng 90 ngân hàng trung ương đã tăng lãi suất trong năm nay và một nửa trong số đó đã tăng ít nhất 75 điểm cơ bản trong một lần, với nhiều ngân hàng thực hiện nhiều lần tăng. Bloomberg dẫn lời nhà kinh tế trưởng Ethan Harris của Bank of America gọi đây là “cuộc cạnh tranh xem ai có thể tăng lãi suất nhanh hơn”.
Kết quả là chính sách tiền tệ được thắt chặt nhất trong 15 năm - một sự khởi đầu mang tính quyết định so với kỷ nguyên tiền giá rẻ do cuộc khủng hoảng tài chính 2008 mở ra, mà nhiều nhà kinh tế và nhà đầu tư đã coi đó là điều bình thường mới. Theo JPMorgan Chase & Co, quý hiện tại sẽ chứng kiến đợt tăng lãi suất lớn nhất của các ngân hàng trung ương lớn kể từ năm 1980 và sẽ không dừng lại ở đó.
Chỉ trong tuần này, Fed dự kiến sẽ nâng lãi suất cơ bản lên 75 điểm cơ bản lần thứ ba, thậm chí một số người kêu gọi tăng 100 điểm sau khi lạm phát của Mỹ một lần nữa đạt mức 8% vào tháng 8. Ngân hàng Trung ương Anh được dự đoán sẽ nâng lãi suất lên 50 điểm cơ bản, trong khi Indonesia, Na Uy, Philippines, Thụy Điển, Thụy Sĩ và nhiều nước khác dự kiến cũng có động thái tương tự.
Các nhà hoạch định chính sách thừa nhận rằng càng tăng lãi suất để dập tắt lạm phát, thì nguy cơ gây hại cho tăng trưởng và việc làm càng lớn. Chủ tịch Fed Jerome Powell hồi tháng trước cho biết, chiến dịch kiềm chế giá của ông “sẽ mang lại một số khó khăn cho các hộ gia đình và doanh nghiệp”. Thành viên Ban điều hành Ngân hàng Trung ương Châu Âu Isabel Schnabel nói về "tỉ lệ hy sinh" - biệt ngữ cho việc mất sản lượng cần thiết để kiểm soát lạm phát. Ngân hàng Trung ương Anh dự đoán kinh tế Anh sẽ suy thoái vào cuối năm nay và có thể kéo dài đến năm 2024.
Các nhà phân tích tại BlackRock Inc cho rằng, việc đưa lạm phát trở lại mục tiêu 2% của Fed sẽ đồng nghĩa với một cuộc suy thoái sâu và thêm 3 triệu người thất nghiệp và việc đạt được mục tiêu của ECB sẽ khiến sự suy giảm thậm chí còn lớn hơn.
Thêm vào sự không chắc chắn là độ trễ trước khi việc tăng lãi suất ảnh hưởng đến nền kinh tế, ngoài nguyên nhân là lạm phát ngày nay, phần lớn trong số đó bắt nguồn từ các cú sốc về năng lượng và nguồn cung khác mà các ngân hàng trung ương không thể kiểm soát.
Tỉ lệ lạm phát của Mỹ trong tháng 8 cao hơn dự kiến đã khiến thị trường chứng khoán rơi vào tình trạng lao dốc mạnh nhất trong hơn 2 năm vào tuần trước, do đặt cược vào chính sách thắt chặt hơn của Fed. Tỉ phú quản lý quỹ đầu cơ Ray Dalio nhìn thấy viễn cảnh thị trường chứng khoán sụt giảm hơn 20% khi lãi suất tiếp tục tăng.
Nguy cơ suy thoái
Một cuộc khảo sát của Bank of America đối với các nhà quản lý quỹ trong tháng này cho thấy kỳ vọng tăng trưởng toàn cầu rơi xuống gần mức thấp nhất mọi thời đại.
Một lý do cho sự lo lắng này là chính sách tiền tệ hoạt động với độ trễ. Nó làm suy yếu thị trường tài chính trước tiên, sau đó đến nền kinh tế và cuối cùng là lạm phát. Vì vậy, việc tăng lãi suất lặp đi lặp lại trở nên nguy hiểm.
Theo nhà kinh tế trưởng Ethan Harris của Bank of America, cần có thời gian để hạ nhiệt lạm phát. Ông dự báo Vương quốc Anh và khu vực đồng Euro sẽ rơi vào suy thoái trong quý IV do chi phí năng lượng tăng cao, trong khi Mỹ sẽ suy thoái vào năm tới.
Cho đến gần đây, việc các ngân hàng trung ương thắt chặt chính sách dường như là điều không có gì phải bàn cãi. Nhưng sự đánh đổi đang ngày càng trở nên khó khăn hơn khi lãi suất cao bắt đầu ảnh hưởng đến các nền kinh tế vốn đang phải hứng chịu những dư chấn của đại dịch kéo dài và cuộc xung đột Nga - Ukraina.
Chi phí đi vay ở nhiều nền kinh tế, bao gồm cả Mỹ, đang chuyển từ kích thích sang hạn chế. Đồng USD tăng mạnh đang làm tổn thương các thị trường mới nổi có nợ công cao. Nguồn cung khí đốt của Nga bị cắt giảm mạnh đang làm gia tăng nguy cơ lạm phát đình trệ (đình lạm) ở Châu Âu, do giá cả tăng cao trong khi suy thoái xuất hiện.
Các nhà hoạch định chính sách vẫn hy vọng có thể thực hiện thủ thuật làm chậm lạm phát mà không làm lệch tốc độ tăng trưởng hoàn toàn và cuối cùng sẽ kiềm chế được việc thắt chặt - nhưng vẫn chưa làm được như vậy.
Maurice Obsfeld, cựu kinh tế trưởng tại Quỹ Tiền tệ Quốc tế cho biết, các ngân hàng trung ương trên toàn thế giới đang bị đẩy theo cùng một hướng và điều đó làm tăng nguy cơ suy thoái. Kể từ năm 1980, nền kinh tế thế giới đã đạt tốc độ tăng trưởng trung bình là 3,4%. Ngay bây giờ, với việc thắt chặt tiền tệ cộng thêm những tác động từ COVID-19 và cuộc chiến của Nga, ông Obsfeld dự báo tốc độ tăng trưởng có thể chậm lại "ở đâu đó khoảng 1%". Còn cựu Thống đốc Fed Kevin Warsh cho biết: "Chúng ta có tất cả những yếu tố tạo nên một cuộc suy thoái toàn cầu".
