Vì sao dân xây ngôi đền để bảo vệ báu vật là bức tượng đồng ở Trà Liên?

Trà Bát/Trà Liên thuộc xã Triệu Giang (huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị) là nơi Chúa Nguyễn chọn đặt dinh trấn - Dinh Cát từ 1600- 1626. Tương truyền, khi Thái phó Nguyễn Ư Dĩ - người cậu ruột có công nuôi Nguyễn Hoàng từ năm 2 tuổi (khi Nguyễn Kim là thân phụ của Nguyễn Hoàng sang Ai Lao thu nạp hào kiệt về phò lập nhà Lê) và theo Nguyễn Hoàng dựng nghiệp tại Quảng Trị - mất, tưởng nhớ công đức của ông, Chúa Tiên Nguyễn Hoàng đã cho tạc tượng thờ ông trong dinh phủ.

Khi phát hiện ra pho tượng, dân làng Trà Liên không biết tượng là ai nên coi là tượng Phật và đặt thờ trong ngôi chùa có tên Liễu Bông (còn gọi là Liễu Ba) được dựng lên trong khu vực trước đây là cung Phúc Châu - trung tâm Dinh Cát. Theo các vị cao niên làng Trà Liên kể lại, từ ngày thờ pho tượng, dân làng như được che chở, an yên, gặp nhiều may mắn. Trong những năm thập niên 60-70 của thế kỷ XX, chùa Liễu Ba bị bom đạn Mỹ đánh phá hư hại nhưng pho tượng vẫn nguyên vị. Sau ngày hòa bình thống nhất, dân làng không có điều kiện xây dựng lại ngôi chùa nên tiếp tục thờ pho tượng trên nền chùa cũ.

Trong kháng chiến chống thực dân Pháp, để gìn giữ được pho tượng khỏi bị mất cắp, người dân phải mang tượng chôn dưới lòng hồ. Vào năm 1975, pho tượng quý bị mất, người dân làng Trà Liên tỏa đi tìm suốt mấy ngày mới phát hiện pho tượng nằm ở bờ sông Ái Tử. Đến năm 1989, kẻ gian lại tìm đến nơi thờ pho tượng để lấy cắp nhưng vẫn không thành. Từ đó, dân làng Trà Liên xây một am thờ nhỏ kính 3 mặt, rồi cử người trong coi.

Ghi nhớ công ơn của quan Thái phó Nguyễn Ư Dĩ, nên đã bao nhiêu thế hệ qua đi, người dân làng Trà Liên vẫn duy trì truyền thống mỗi năm tổ chức 4 lần cúng quan Thái phó Nguyễn Ư Dĩ với nghi thức đại lễ của làng.

Các bậc cao niên của làng Trà Liên giải thích sở dĩ cúng ngài Nguyễn Ư Dĩ nhiều lần trong năm là vì lòng dân trong làng vô cùng tôn kính ông vì tấm lòng của ông luôn hướng đến dân nghèo khi khuyên nhủ quan Trấn thủ Thuận Hóa giảm thuế cho dân, giảm tối đa việc sai dịch để cho dân được an cư lạc nghiệp. Vì vậy, khi tin bức tượng đồng là ngài Nguyễn Ư Dĩ, người dân bảo vệ, rồi góp công góp của xây dựng một nơi thờ tự trang nghiêm để rước bức tượng về.

Pho tượng đồng Trà Liên được đúc bằng chất liệu đồng, cao 0,62 mét, phần vai rộng 0,32 mét, tạc tư thế toàn thân của một vị quan ngồi trên ghế/ngai/bệ thấp, đầu đội mũ quan hai lớp, thân khoác áo choàng rộng phủ từ vai xuống vắt trùm cả hai chân, chân đi hia để lộ phần mũi, hai chân gấp khuỷu hơi dang ra, hai tay vòng phía trước bụng khuất trong vạt áo choàng chỉ để hở một ngón tay cái của bàn tay phải. Phần bụng tượng để hở to tròn, trên ngực có một dải đai vòng. Trọng lượng pho tượng nặng ước trên dưới 200 kg. Pho tượng được một số nhà nghiên cứu cho rằng thuộc phong cách mỹ thuật thời Mạc (thế kỷ XVI), cách đây 500 năm.

Chủ nhân pho tượng là ai thì còn nhiều vấn đề tranh cãi chưa đến hồi kết, nhưng bước đầu tạm coi là pho tượng Thái phó Nguyễn Ư Dĩ, cậu ruột của Nguyễn Hoàng, vị khai quốc công thần thời Chúa Nguyễn. Đây là pho tượng quý “có một không hai”, đã được Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Quảng Trị lập hồ sơ đề nghị công nhận là “bảo vật quốc gia”, cũng là dấu tích duy nhất thời Chúa Nguyễn để lại trên đất dựng nghiệp Quảng Trị.

Từ nguồn kinh phí ban đầu hơn 700 triệu đồng do con em xã Triệu Giang đóng góp gửi về, địa phương quyết định triển khai tôn tạo, khôi phục, xây dựng Đền thờ Thái phó Nguyễn Ư Dĩ để bảo vệ báu vật pho tượng đồng của người dân địa phương, đang trình cấp quốc gia công nhận “Bảo vật quốc gia”.

Từ đây, pho tượng của Thái phó Nguyễn Ư Dĩ có nơi thờ cúng tôn nghiêm, cũng là điểm đến văn hóa tâm linh để giáo dục truyền thống yêu nước cho thế hệ trẻ hôm nay và mai sau về những thành quả mà cha ông đã dày công vun đắp, xây dựng.