Gỡ vướng trong khởi kiện trốn đóng bảo hiểm xã hội: Cần sửa Luật BHXH

Để tháo gỡ vướng mắc về pháp lý, ông Mai Đức Chính – Phó Chủ tịch Tổng LĐLĐVN - cho rằng: Trước hết phải sửa luật! Cụ thể, tại Điều 14 của Luật BHXH sẽ không ghi CĐ chung chung mà quy định rõ CĐ cấp trên có quyền khởi kiện doanh nghiệp nợ BHXH.

Có xu hướng gia tăng nợ BHXH

Ông Đào Việt Ánh - Phó Tổng Giám đốc BHXH VN - cho biết, mặc dù các cơ quan chức năng đã có rất nhiều giải pháp trong thời gian qua nhưng tình trạng nợ đóng, trốn đóng BHXH vẫn còn diễn ra khá phổ biến. Đơn cử, số DN tham gia BHXH là trên 235.000 DN, trong khi đó dữ liệu do cơ quan thuế quản lý khoảng gần 500.000 DN, như vậy trên 50% DN hiện nay chưa tham gia BHXH, có thể gọi là trốn đóng BHXH. 

Về nợ đóng BHXH, tính đến cuối năm 2015, số nợ gần 10.000 tỉ đồng, tương đương với khoảng 4,88% của số phải thu. Đến cuối năm 2016 số nợ BHXH có giảm khoảng 7.500 tỉ đồng, bằng khoảng 3,3% số phải thu. Quý I/2017, tình hình số nợ tăng thêm gần bằng 4,5% số phải thu, bằng gần 14.000 tỉ đồng, tăng hơn so với 2016. Tình hình nợ đọng BHXH tương đối phức tạp, số nợ hằng năm có giảm, nhưng những tháng gần đây có xu hướng gia tăng.

Theo thống kê của BHXH VN, nợ đọng BHXH tập trung chủ yếu là ở khối cơ quan ngoài quốc doanh. Riêng quý I/2017, có nhiều DN nợ BHXH dài hạn. Đơn cử như Công ty CP xe khách Phương Trang (TPHCM) nợ 28 tỉ đồng, Cty TNHH Nam Phương (TPHCM) nợ hơn 20 tỉ đồng, Công ty CP Lilama 3 (Hà Nội) nợ hơn 25 tỉ đồng… Trong số nợ đóng BHXH có 1.400 tỉ đồng là nợ BHXH kéo dài nhiều năm đã ảnh hưởng đến quyền lợi của hơn 1.900 lao động tham gia BHXH.

Đánh giá về tình trạng nợ BHXH hiện nay, ông Bùi Sỹ Lợi - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội - nhận định, qua con số mà cơ quan BHXH cung cấp thì tình trạng nợ đóng BHXH tăng lên cho thấy tính cấp bách của nó càng ngày càng phức tạp! “Rõ ràng chính sách của Nhà nước là chính sách an sinh xã hội rất ưu việt, NLĐ và chủ sử dụng lao động cũng hiểu việc đóng BHXH không những là nghĩa vụ mà còn là quyền lợi của NLĐ. 

Năm 2016, nợ đóng có xu hướng giảm đi, đầu năm 2017 tăng lên 14.000 tỉ đồng với gần 5% tổng số phải thu BHXH. Đây là một vấn đề mà chúng ta phải tăng cường giải pháp thu nợ nguồn thu ngân sách để đảm bảo cho quỹ BHXH trong tương lai và quỹ này nếu thu được vào quỹ BHXH tập trung thì không chỉ là bảo toàn được quỹ, tăng được quỹ mà chúng ta mang đi đầu tư tăng trưởng” - ông Lợi có ý kiến.

Tính cách tháo gỡ bế tắc

Tính đến hết tháng 1.2017, BHXH Việt Nam chuyển cho các cấp CĐ 1.177 hồ sơ, các LĐLĐ tiếp nhận 1.150 bộ hồ sơ và đến giữa tháng 2.2017 đã có 11 LĐLĐ cấp tỉnh, thành phố khởi kiện 77 DN nợ BHXH. 

Do trước khi khởi kiện, tổ chức CĐ đã đến tiếp cận DN, yêu cầu họ trả nợ nên nhiều DN đã tự mang tiền đến nộp cơ quan BHXH. Hiện nay có 17 hồ sơ, tổ chức CĐ chuyển nhưng tòa án không thụ lý. Với lý do: Không thuộc thẩm quyền giải quyết; đây là tranh chấp lao động tập thể chưa được giải quyết cấp Chủ tịch UBND cấp quận, huyện; không có giấy ủy quyền của tập thể ủy quyền cho tổ chức CĐ; quan điểm của Toà án Tối cao cho rằng hành vi trốn đóng, nợ đóng BHXH là hành vi nghiêm cấm, khi đó chỉ xử phạt hành chính theo Luật Hành chính…

Theo nhận định của các chuyên gia, sự chồng chéo và khoảng trống về pháp luật thực hiện BHXH được cho là nguyên nhân chính khiến việc khởi kiện bế tắc… Ông Mai Đức Chính nêu quan điểm: “Muốn tháo gỡ bế tắc, tôi nghĩ trước hết phải sửa luật. Hiện nay, văn bản mới nhất của Tòa án Nhân dân Tối cao gửi Ban Bí thư TƯ Đảng có yêu cầu nếu không tháo gỡ vướng mắc được thì BHXH Việt Nam và Bộ LĐTBXH phải đề xuất sửa Luật Bảo hiểm Xã hội. 

Trong sửa lần này phải nói rõ CĐ cấp nào, chứ không nêu CĐ chung chung. Theo Tổng LĐLĐVN, chỉ có CĐ cấp trên mới đủ khả năng để đứng ra khởi kiện. Lúc đó, CĐ cấp trên không cần phải theo ủy quyền của CĐCS hoặc NLĐ. Tức là giống như trước: BHXH khởi kiện như thế nào thì CĐ cấp trên làm như vậy, nhưng hồ sơ, thông tin thì BHXH chuẩn bị và cung cấp. CĐ cấp trên đứng ra ký đơn và cùng BHXH VN khởi kiện”.

Ông Chính cho biết thêm, theo quy định của pháp luật hiện nay thì CĐCS hoàn toàn có thể được khởi kiện khi có sự ủy quyền của NLĐ nhưng thực tế chủ tịch CĐCS rất khó làm việc này. Vấn đề thứ 2 là vấn đề ủy quyền cũng không phải đơn giản. Hiện nay theo quy định thì NLĐ muốn ủy quyền thì phải từng người một cùng với chủ tịch CĐCS ra UBND xã, phường hoặc phòng công chứng làm giấy ủy quyền với lệ phí 130.000 đồng/người.

“Như vậy đối với các DN có hàng nghìn lao động thì việc này hết sức phức tạp. Và khi có ủy quyền rồi thì vì đây không phải là tranh chấp tập thể mà là tranh chấp cá nhân nên tòa án phải thụ lý cho từng vụ một. Đây là điều bất khả thi, thực tế tôi đã từng tham gia khởi kiện cho 29 lao động của một DN thôi mà phải mất 3 năm. Ngay vừa rồi, một CĐCS ở huyện Củ Chi khởi kiện DN để đòi được 4 tỉ đồng cũng phải mất hơn 4 năm do quy trình ủy quyền ra tòa án rất “nhiêu khê”. Theo tôi thì phải sửa Luật Bảo hiểm Xã hội và quy định rõ CĐ cấp trên cùng với BHXH VN được quyền khởi kiện mà không cần thiết phải có sự ủy quyền của NLĐ” - ông Chính có ý kiến.