Để có được món ăn mèn mén thơm ngon, người H'Mông phải chế biến khá công phu. Chị Giàng Thị Só - bản Nậm Ngám A, xã Pú Nhi, huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên - cho biết, việc lựa chọn nguyên liệu là bước đầu tiên và rất quan trọng.
“Ngô làm mèn mén thường là ngô tẻ hoặc ngô vàng, được trồng ngay tại địa phương. Những hạt ngô to, mẩy và bóng loáng sẽ tạo ra thành phẩm mèn mén có chất lượng tốt nhất”, chị Só nói.
Sau khi thu hoạch, ngô được đem đi xay bằng cối đá truyền thống. Đây là công đoạn khá vất vả nhưng lại mang đến hương vị đặc trưng vùng cao cho mèn mén. Bột ngô sau khi xay xong được sàng lọc kỹ 2-3 lần để loại bỏ tạp chất, sau đó trộn với lượng nước vừa đủ rồi đem hấp cách thủy.
Quá trình hấp thường được thực hiện 2 lần để đảm bảo bột chín đều và có độ dẻo. Thời gian hấp mèn mén phụ thuộc vào loại ngô. Ngô non thường chín nhanh hơn, chỉ cần hơi nước bốc lên là được. Còn đối với ngô già, thời gian đồ sẽ lâu hơn. Lần hấp thứ 2 cần khoảng 30-40 phút để mèn mén chín đều và có màu vàng óng ánh hấp dẫn.
Theo chị Giàng Thị Só, khi cuộc sống còn nhiều khó khăn, mèn mén là thức ăn chính của đồng bào H'Mông. Bột ngô được xay nhuyễn, hấp chín, tạo nên những phần bột dẻo thơm. Tuy nhiên, khi cuộc sống hiện đại hơn, người dân thường kết hợp bột ngô với gạo nếp để tăng thêm hương vị và độ dẻo cho món ăn.
“Mèn mén thường được ăn kèm với các loại canh như canh rau cải, rau bí, canh luộc... Tuy nhiên, món canh thịt gà vẫn được yêu thích hơn cả. Sự kết hợp hài hòa giữa vị bùi của mèn mén và vị ngọt của thịt gà tạo nên một món ăn vô cùng hấp dẫn” – chị Só cho hay.
Trước đây, đồng bào dân tộc H'Mông thường chỉ dùng mèn mén để ăn như món ăn thường ngày. Giờ đây, tại các phiên chợ vùng cao, mèn mén được coi là đặc sản, món quà không thể thiếu đối với nhiều du khách. Nhiều người thường kết hợp mèn mén với canh óc đậu và thắng cố, tạo nên một món ăn hấp dẫn.
Mèn mén không chỉ đơn thuần là một món ăn nuôi sống bao thế hệ đồng bào vùng cao mà nó còn thể hiện nét văn hóa ẩm thực, gắn với phong tục tập quán của đồng bào dân tộc H'Mông vốn chủ yếu trồng ngô trên núi cao, núi đá vì những nơi đó rất khó trồng cây lúa.
