Mục tiêu của giáo dục không phải là các kỳ thi, điểm số

Ông từng làm việc cho Ủy ban Chữ thập đỏ Quốc tế (ICRC) trước khi trở thành Giám đốc Chương trình của Trung tâm Tổng Hạnh phúc Quốc gia (GNH) ở Bhutan. Hiện nay, ông là Chủ tịch Học viện Eurasia về Hạnh phúc và An sinh, đồng thời là nhà đồng sáng lập Quỹ Eurasia - một tổ chức phi chính phủ chuyên triển khai các chương trình giáo dục cho thanh thiếu niên khuyết tật cũng như phát triển các dự án sinh thái ở Việt Nam trong 20 năm qua. Thưa ông, có sự khác biệt nào về khái niệm “giáo dục hạnh phúc” tại Việt Nam và nhiều nước trên thế giới?

GS Hà Vĩnh Thọ: Ở khía cạnh "giáo dục hạnh phúc", ở các nước trên thế giới không khác biệt quá nhiều so với Việt Nam. Sau khi tập trung vào khía cạnh giáo dục, càng ngày càng có nhiều sự để ý tới khía cạnh hạnh phúc, và tình trạng sức khỏe của giới trẻ.

Đại dịch COVID-19 thậm chí nhấn mạnh vào tình trạng tinh thần, trong thực trạng nhiều bạn trẻ đã chịu ảnh hưởng lớn trong thời gian tự cách ly. Do đó, chúng ta có những chương trình tương tự ở một vài nước phương Tây như Đức và Thụy Sĩ. Trường học hạnh phúc - Happy Schools ở Việt Nam được nhìn nhận bởi nhiều nhà giáo dục Việt Nam như một cách tiếp cận sáng tạo và hiện đang nhận được rất nhiều sự quan tâm.

Hạnh phúc trong môi trường giáo dục và môi trường học đường có thể được hiểu hay cảm nhận như thế nào?

GS Hà Vĩnh Thọ: Hạnh phúc đích thực là một cái gì đó khác hơn là những thú vui thông thường. Đó không phải là tiêu thụ nhiều hơn, khoe những bộ quần áo đắt tiền hay trở thành chàng trai hay cô gái nổi tiếng nhất trên mạng xã hội.

Hạnh phúc là một cái gì đó sâu sắc và lâu dài hơn. Điều đó xuất phát từ việc sống chan hòa và biết cách quan tâm đến bản thân: Hiểu biết về bản thân, nhận thức về tình cảm, lòng tự trọng. Nó đến từ việc sống chan hòa và quan tâm đến người khác và xã hội: Hạnh phúc đích thực không phải là một cái gì đó tự cao tự đại. Nó đến từ việc phục vụ người khác, quan tâm đến người khác, giảm bớt đau khổ và tạo ra những mối quan hệ tốt đẹp, lâu dài dựa trên sự tôn trọng và tin tưởng. Nó xuất phát từ việc sống hòa hợp và quan tâm đến môi trường tự nhiên.

Chúng ta đang sống trong một thời kỳ có nhiều thách thức sinh thái lớn, chúng ta cần giáo dục một thế hệ biết tôn trọng, bảo vệ và phục hồi sức khỏe và khả năng phục hồi của hành tinh xinh đẹp và mong manh của chúng ta.

Trong một bài phỏng vấn trước đây trên báo chí Việt Nam, giáo sư đã nói rằng, mục tiêu của giáo dục không phải là các kỳ thi, điểm số hay các bài kiểm tra. Vậy theo giáo sư, mục tiêu của giáo dục trên hết là gì?

GS Hà Vĩnh Thọ: Các kỳ thi, điểm số và bài kiểm tra là một phần tự nhiên của hệ thống giáo dục, nhưng chúng không phải là mục tiêu cuối cùng của nó. Chúng chỉ đơn giản là phương tiện kết thúc. Mục đích của giáo dục là giúp trẻ em và thanh thiếu niên phát huy hết tiềm năng, trí tuệ, tình cảm, thực tiễn, trang bị các kỹ năng, năng lực và các giá trị đạo đức vững chắc nhăm định hướng cho các em trong cuộc sống.

Kiến thức học thuật là quan trọng, nhưng trong thời đại của AI, điều đó là chưa đủ, các học sinh cần các kỹ năng xã hội, kỹ năng cảm xúc, sáng tạo; khả năng làm việc nhóm và sáng tạo. Không cái nào trong số này có thể dễ dàng được kiểm tra trong các kỳ thi truyền thống chủ yếu đánh giá trí nhớ, thông tin và tư duy logic.

Giáo viên và học sinh không nên tập trung quá nhiều vào việc vượt qua các kỳ thi mà hãy dạy và học các kỹ năng và năng lực mà thế hệ sau sẽ cần để trở thành những người tốt, những công dân gắn bó và những chuyên gia sáng tạo.

Với dự án Happy Schools, đó sẽ là chương trình đào tạo dành cho giáo viên nhằm trang bị sự hiểu biết, kiến thức và kỹ năng giúp họ chú ý và chăm sóc sự hạnh phúc, sức khỏe của tất cả học sinh. Nó mở rộng phạm vi nhận thức của giáo viên, để nó bao gồm cả sức khỏe tinh thần và tình cảm của trẻ em. Chỉ khi học sinh cảm thấy an toàn về cảm xúc, được xã hội chấp nhận và hòa nhập, chúng mới có thể phát huy tiềm năng của mình, học hỏi, phát triển toàn diện. Mục tiêu là tất cả trường học đều bao gồm ba khía cạnh cơ bản của trường học hạnh phúc: Sống hòa hợp với bản thân, người khác và thiên nhiên trong tất cả các môn học và hoạt động.

Đó có phải là lý do ông tham gia Hội thảo Trường học hạnh phúc trong vai trò là diễn giả?

GS Hà Vĩnh Thọ: Tôi thực sự tin tưởng rằng, khái niệm Happy Schools nên trở thành một phần của báo chí, truyền thông khi chúng ta nghĩ về giáo dục. Tôi nhận thức được những chương trình mà VTV7 và Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) đã thực hiện trong những năm qua sẽ giúp thay đổi tư duy trong các trường hiệu trưởng, giáo viên, phụ huynh và học sinh và tôi muốn ghi nhận công việc tuyệt vời mà họ đã làm được.

Tôi tin rằng, hệ thống giáo dục Việt Nam có những phẩm chất rất tốt thể hiện ở điểm số PISA cao mà đất nước đã đạt được. Đồng thời, thế giới đang thay đổi, xã hội đang thay đổi, thị trường việc làm đang thay đổi và nền giáo dục cũng phải thích ứng với những tình huống mới này để chuẩn bị cho công dân của ngày mai đối mặt với những thách thức của thời đại chúng ta.

Cụ thể những chia sẻ đó là gì, thưa ông?

GS Hà Vĩnh Thọ: Tôi sẽ bắt đầu bằng việc ghi nhận những thành tựu to lớn đã đạt được, đồng thời chia sẻ những thay đổi về công nghệ, kinh tế và xã hội ở Việt Nam và quốc tế đòi hỏi những kỹ năng và năng lực mới cũng như cách hệ thống giáo dục có thể điều chỉnh cho phù hợp.

Tôi sẽ mô tả các thành phần chính của Hạnh phúc và Sức khỏe, dựa trên nghiên cứu khoa học mới nhất và cách điều này có thể được áp dụng trong trường học.

Tôi sẽ nói rõ hơn về 5 nhu cầu cơ bản của trẻ để phát huy hết tiềm năng của chúng: Nhu cầu sinh lý, bình ổn cảm xúc, hòa nhập và chấp nhận xã hội, học tập và phát triển và các giá trị đạo đức.

Cuối cùng, tôi sẽ giải thích cách hiểu các giai đoạn phát triển của trẻ cho phép cha mẹ, giáo viên và nhà giáo dục áp dụng các chiến lược và phương pháp tốt nhất có thể để hỗ trợ sự tiến bộ của trẻ. Chúng ta nên chú ý để không nhầm lẫn sự hạnh phúc với thú vui hời hợt và ngăn cản sự theo đuổi ích kỷ của sự ham mê vị kỷ cá nhân.

Mối nguy hiểm đã hiện hữu khi những bạn trẻ đang lớn lên trong thời đại của internet và mạng xã hội, khi những người xung quanh tìm kiếm sự thỏa mãn tức thì mà không yêu cầu, và chúng tôi đi ngược với những xu hướng này. Điều quan trọng là họ phải hiểu rằng, hạnh phúc của chính họ đi liền với hạnh phúc của người khác, của xã hội và của lợi ích chung. Do đó, trường học hạnh phúc nên chú trọng nhiều đến các giá trị đạo đức.

Tôi cảm thấy rất được khích lệ bởi thực tế đang có rất nhiều quan tâm đến trường học hạnh phúc. Tôi cũng cảm thấy phấn khởi trước việc Bộ GDĐT ủng hộ sáng kiến về Trường học Hạnh phúc để có thể giáo dục thế hệ sau để xây dựng lại và phát triển đất nước theo cách đã được nhiều người trên thế giới ví von là một kỳ tích và tôi hy vọng nó sẽ là một tấm gương thu hút sự chú ý và khen ngợi của quốc tế.