Không có chuyện giải cứu lúa
Theo Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ NNPTNN), liên kết chuỗi giá trị lúa gạo tại ĐBSCL ngày càng cải thiện, đa dạng và nhiều mô hình bền vững hơn. Với diện tích gieo trồng lúa khoảng 7,24 triệu hécta, sản lượng 24,3 triệu tấn lúa, ĐBSCL hiện có 1.300 HTX tham gia vào ngành hàng lúa gạo.
Trong đó, diện tích lúa liên kết được ký hợp đồng bao tiêu sản phẩm trước sản xuất đạt 40,28% (năm 2016 chỉ đạt 26,5%); có 12,1% nông dân bán lúa trực tiếp cho doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu và thông qua HTX là 37,5% để phân phối lại cho doanh nghiệp và qua thương lái là 49,5%.
Ghi nhận tại tỉnh Sóc Trăng, địa phương có diện tích lúa được duy trì hằng năm khoảng 330.000ha, sản lượng lúa đạt trên 2 triệu tấn/năm, trong đó sản lượng lúa đặc sản chất lượng cao chiếm trên 93%. Tính từ năm 2019 - 2023, việc tiêu thụ lúa trên địa bàn tỉnh đã thu hút 65 công ty, doanh nghiệp và thương lái trong và ngoài tỉnh liên kết thu mua, với diện tích bình quân hơn 50.650ha/năm.
Nông dân bán lúa thông qua 3 kênh thông tin tiêu thụ phổ biến như HTX liên kết với doanh nghiệp; nông dân hợp tác thành nhóm nhỏ và tự liên hệ với thương lái quen biết qua giao dịch mua bán hàng năm hoặc môi giới trung gian trong vùng, khu vực để tiếp cận giao dịch với thương lái có nhu cầu thu mua lúa.
Số lượng doanh nghiệp kinh doanh trong lĩnh vực chế biến xuất khẩu lúa gạo có nhà máy đặt trên địa bàn tỉnh với quy mô công suất chế biến còn khá khiêm tốn so với tổng sản lượng 2,1 triệu tấn lúa gạo hàng năm của tỉnh. Tuy nhiên, thông qua sự điều tiết cung cầu trong tiêu thụ lúa gạo khá linh hoạt bởi hệ thống thương lái đã không để xảy ra tình trạng “giải cứu” lúa gạo như một vài nông sản khác vì không tiêu thụ được.
Thương lái là thành phần của chuỗi giá trị lúa gạo
Phát biểu tại Hội thảo phát triển bền vững trong chuỗi giá trị lúa gạo được tổ chức vào ngày 2.5 tại TP Cần Thơ, ông Võ Quốc Trung - Trung tâm Khuyến nông tỉnh Sóc Trăng, cho rằng thương lái là cầu nối không thể thiếu trong liên kết tiêu thụ lúa. Họ tự quyết và chịu trách nhiệm về hiệu quả kinh doanh của mình, không bị lệ thuộc sự quyết định của tập thể hay cơ chế giá như công ty, doanh nghiệp, tập đoàn. Chia sẻ áp lực về nguồn vốn lưu động với doanh nghiệp trong hoạt động thu mua lúa của nông dân vào những thời điểm thu hoạch cao điểm.
Thứ trưởng Bộ NNPTNT Trần Thanh Nam cho rằng, "Thương lái là lực lượng đóng vai trò quan trọng vì nắm được sản lượng, vốn, giống được gieo sạ tại một địa phương nào đó. Qua đó, giúp gia tăng giá trị trong chuỗi liên kết lúa gạo".
Để nâng cao vai trò của thương lái thậm chí xem lực lượng này là thành tố quan trọng không thể thiếu trong chuỗi ngành hàng, TS Trần Minh Hải cho rằng, thương lái “cần được có giấy chứng nhận hành nghề”; được đăng ký hành nghề (để giúp phân biệt thương lái tốt và thương lái chưa tốt); Khuyến khích tập hợp thương lái vào các nhóm, các câu lạc bộ để trao đổi kinh nghiệm, cùng tiếp cận các nội dung tập huấn,.. Từ đó giảm tình trạng bẻ kèo, mua bán nông sản kém chất lượng hay trục lợi, cấu kết, gây chia rẽ, tác động tiêu cực đến giá cả,…
Ngày 2.3.2024, Thủ tướng Chính phủ ký Chỉ thị số 10/CT-TTg về việc đẩy mạnh sản xuất, kinh doanh, xuất khẩu lúa, gạo bền vững, minh bạch, hiệu quả trong tình hình mới. Một trong những nội dung là Thủ tướng Chính phủ đề nghị Bộ Công thương chủ trì, phối hợp với Bộ NNPTNT và các địa phương nghiên cứu xây dựng thí điểm các mô hình đưa các “thương lái” vào chuỗi giá trị ngành hàng lúa, gạo để vừa phát huy vai trò là cầu nối giữa người dân và doanh nghiệp, vừa hạn chế những rủi ro có thể xảy ra cho các bên tham gia chuỗi giá trị.
