Các cách tính thuế tiêu thụ đặc biệt với rượu, bia
Chính phủ đang gấp rút hoàn thiện Dự thảo sửa đổi Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt để trình Quốc hội thông qua vào kỳ họp tới. Một trong những nội dung chính của dự án luật lần này là việc (có nên hay không?) thay đổi phương pháp tính thuế tiêu thụ đặc biệt đối với rượu, bia.
Theo thông lệ quốc tế, thuế tiêu thụ đặc biệt có thể được đánh bằng 3 phương pháp: phương pháp tính thuế tương đối (Ad valorem tax); phương pháp tính thuế tuyệt đối (Specifix tax), phương pháp tính thuế hỗn hợp (Hybrid tax).
Phương pháp tính thuế tương đối được đánh giá là khá đơn giản trong quản lý, giám sát thuế; thông thường được sử dụng cho các nhóm hàng hóa, dịch vụ có nhiều phân khúc khách hàng khác nhau, có sự phân hóa về giá cao (mức chênh lệch giá giữa các phân khúc khá lớn). Phương pháp này đánh trên giá bán nên giá bán sản phẩm, doanh thu thuế hàm chứa cả biến động về giá cả trong nền kinh tế. Do đó, cân đối ngân sách cũng đảm bảo hơn trong các thời kỳ đối với nguồn thu này.
Ngược lại, phương pháp tính thuế tuyệt đối thường áp dụng đối với các nhóm hàng hóa, dịch vụ với sự khác biệt về giá giữa các nhà cung cấp không quá lớn. Phương pháp này không phụ thuộc vào giá bán mà dựa vào đơn vị tiêu thụ và cho phép Chính phủ dự đoán tốt hơn doanh thu từ thuế.
Tuy nhiên, nhược điểm của phương pháp tính thuế tuyệt đối là không bắt kịp được sự biến động của giá cả trong nền kinh tế. Do đó, phương pháp này thường được áp dụng tại các quốc gia có mức độ lạm phát thấp, ít biến động hoặc biến động với biên độ hẹp.
Đối với phương pháp tính thuế hỗn hợp (cả tương đối và tuyệt đối), chính sách này có khá nhiều ưu điểm khi phối kết hợp 2 phương pháp lại với nhau nhưng điểm quan trọng là chính sách thuế lúc này khá phức tạp, tạo ra nhiều gánh nặng quản lý hơn. Tác động phức tạp hơn cả phía cung và phía cầu tiêu dùng. Do đó, khi triển khai phương pháp này, cần đánh giá thật kỹ lưỡng.
Bởi khi phân tích, đánh giá không kỹ, chính sách thuế đưa ra hoàn toàn có thể mang lại các phản ứng phụ tiêu cực.
Kinh nghiệm cải cách hệ thống thuế trên thế giới cũng chỉ ra rằng, Chính phủ cần phải rất thận trọng trong quá trình xây dựng, ban hành chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt; tuyệt đối không được vội vàng thay đổi đột ngột chính sách.
Chính sách đưa ra phải đảm bảo công bằng trong cạnh tranh giữa các doanh nghiệp hiện hữu. Mọi sự thay đổi cần được nghiên cứu, đánh giá tác động kỹ càng, chi tiết một cách khoa học, trong đó, việc nghiên cứu kỹ độ co giãn của cầu là hết sức cấp thiết.
Việc không nghiên cứu kỹ độ co giãn của cầu có thể làm chệch mục tiêu của chính sách (giảm tỉ lệ tiêu dùng và tăng thu) vì tăng thuế quá mức có thể dẫn đến giảm doanh thu (kéo theo giảm thu ngân sách) và người tiêu dùng tìm kiếm các giải pháp thay thế (ví dụ như mua bán từ kênh buôn lậu, không chính ngạch). Quan trọng hơn, lộ trình cải cách cần được công bố, quy định trước để các doanh nghiệp điều chỉnh, thích ứng với chính sách mới.
Lựa chọn nào cho phù hợp?
Một năm trước, Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã ban hành Nghị quyết số 27-NQ/TW về tiếp tục xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong giai đoạn mới. Trong đó, đưa ra định hướng xây dựng hệ thống pháp luật dân chủ, công bằng, nhân đạo, đầy đủ, kịp thời, đồng bộ, thống nhất, công khai, minh bạch, ổn định, khả thi, dễ tiếp cận, đủ khả năng điều chỉnh các quan hệ xã hội, lấy quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của người dân, tổ chức, doanh nghiệp làm trung tâm, thúc đẩy đổi mới sáng tạo.
Với tinh thần đó, trên cơ sở các nguyên tắc đề ra nêu trên, trước hết, Nhà nước cần nghiên cứu, xây dựng và công bố công khai, rõ ràng lộ trình cải cách chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có cồn để các doanh nghiệp cung ứng hàng hóa, dịch vụ có thể xây dựng định hướng đầu tư, sản xuất kinh doanh phù hợp.
Việc làm này cũng sẽ giúp các bên liên quan (Chính phủ, doanh nghiệp cung ứng, người tiêu dùng và người nông dân/nhà cung cấp nguyên liệu) đỡ bị tác động tiêu cực, đột ngột.
Trong ngắn và trung hạn (3 năm), Nhà nước nên giữ nguyên phương pháp tính thuế hiện tại và thực hiện điều chỉnh tăng thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt để đạt được mục tiêu tăng giá bán rượu bia thêm ít nhất 10% như khuyến nghị của WHO.
Sau thời gian này, có thể tiến hành chuyển sang áp dụng phương pháp tính thuế hỗn hợp với cơ cấu hợp lý (ban đầu áp dụng mức thuế tuyệt đối thấp, và điều chỉnh tăng theo lộ trình) hoặc xây dựng lộ trình chuyển hẳn sang phương pháp tính thuế tuyệt đối đa bậc và có lộ trình thu hẹp dần các bậc thuế cho các phân khúc khác nhau.
Cuối cùng, nhưng rất quan trọng, mọi sự điều chỉnh chính sách (đặc biệt là việc thay đổi phương pháp tính thuế) cần được nghiên cứu kỹ lưỡng, đánh giá tác động một cách chi tiết, khoa học và rõ ràng đến các bên liên quan; khi chưa làm được điều đó, hãy khoan bàn đến việc điều chỉnh phương pháp tính thuế.
