“Hơi thở” qua mắt ảnh Đỗ Anh Tuấn

Theo thời gian, đôi mắt của người nghệ sĩ càng tinh tường, nhạy bén hơn nhưng với nhà nhiếp ảnh Đỗ Anh Tuấn (mà dân nghề quen gọi ông thân mật là Tuấn “cận” trước nhà ở Bùi Thị Xuân, nay chuyển sang Ngô Văn Sở, Hà Nội) thì lại mang nghĩa bóng. Vì đôi mắt ông cứ yếu dần và vài năm trở lại đây, đã không còn thấy được sự vật hiện tượng. Nhưng như nhiều bạn bè ông nói, Tuấn “cận” từ bao lâu nay không chỉ chụp ảnh bằng mắt mà luôn chụp ảnh bằng đầu, những ý tưởng, hình ảnh luôn hiện lên và nhiều khi “tranh cãi” quyết liệt trong ông.

Đỗ Anh Tuấn, sinh năm 1952 tại Hà Nội, và trên cái nền kiến văn vững chắc và phong phú của việc học hội họa và âm nhạc từ nhỏ, niềm đam mê nhiếp ảnh trong ông có cơ hội được chắp cánh bay cao, vươn xa để đến hôm nay, sau hơn 40 năm hoạt động nghề nghiệp, ông được nhiều người biết đến với tư cách là một trong số ít nhiếp ảnh gia đen trắng có phong cách riêng, thuộc hàng Top của Việt Nam.

Kể từ triển lãm cá nhân đầu tiên (1996) đến nay, Đỗ Anh Tuấn vẫn luôn nỗ lực không biết mệt mỏi trên hành trình sáng tạo, trong một chủ đề chủ đạo, xuyên suốt về thân phận con người qua nhiều thể loại: cuộc sống đời thường (Daily Life), chân dung đường phố và ảnh khỏa thân ý niệm. Hình ảnh của ông luôn được thể hiện chắt lọc, tinh tế, ẩn chứa nhiều ý tưởng sâu sắc, giàu thẩm mỹ, và mang tính ý niệm. Ông chọn hai màu đen trắng làm chủ đạo trong các bức ảnh không chỉ vì sở thích cá nhân mà còn bởi nhận thấy ảnh đen trắng trừu tượng hơn, tinh tế hơn ảnh màu, xem càng lâu, càng thấy thú vị, phần nữa với đen trắng, ông có thể chủ động tự in phóng hoàn toàn.

“Hơi thở” lần này, không mang nghĩa đen mà mang nghĩa bóng thể hiện sức sống, sự giao cảm qua hơi thở của một nhà nhiếp ảnh mắt đã không còn nhìn thấy sự vật hiện tượng, mà chỉ cảm nhận bằng kho kinh nghiệm giàu có khi mắt ông còn sáng và trực giác hôm nay. “Hơi thở” được thể hiện 27 tác phẩm ảnh phóng trên giấy khổ lớn (to nhất là 107cm x 160cm) và một số tác phẩm khổ nhỏ.

Có những tác phẩm của Đỗ Anh Tuấn từng có chỗ đứng trong lòng người yêu ảnh cũng được bày trong triển lãm lần này. Như bức “Láng giềng” chụp ở làng gốm Bầu Trúc (Ninh Thuận) là hình ảnh ba người đàn bà Chăm, cô gái tự hào khoe bụng bầu của mình với 2 bà già người Chăm. Hình ảnh giàu cảm xúc và ấn tượng. Hay bức ảnh “Thiên thần” với lối chụp cổ điển là chân dung chú tiểu mang gương mặt thánh thiện, được chụp ở chùa Thiên Mụ (Huế). Bức ảnh “Tắm suối” chụp ở Nghĩa Lộ - Yên Bái là một khoảnh khắc tự nhiên đắt giá mà tác giả chộp được. “Những tảng đá” chụp ở suối Đá Giăng (Nha Trang) lại mang tính so sánh, ẩn dụ về vẻ đẹp của phụ nữ trong khung cảnh thiên nhiên.

Với quan niệm về nghề (artist statement) khi đã là nhà nhiếp ảnh chuyên nghiệp, chụp ảnh theo chủ đề riêng, không chỉ phục vụ sở thích cá nhân mà còn mang thông điệp tích cực lan tỏa trong xã hội, Đỗ Anh Tuấn không chỉ chụp ảnh đơn mà còn chụp nhiều bộ ảnh (portfolio). Các bộ ảnh “Cô gái bán bò” ở chợ Bắc Hà là dạng chân dung đời thường trong khi bộ ảnh “Phía sau lưng người đàn bà” là hình ảnh người đàn bà nude trùm khăn che mặt, thân hình phồn thực, mang dấu vết của thời gian, mang tính ẩn dụ về nhân dạng cá nhân, hai mặt của con người như mặt trái (lòng tham, sự dối trá, đố kỵ...).

Loạt tác phẩm mới nhất được chụp vào ngày 27.7.2023 là một câu chuyện thú vị. Tự nhiên đêm trước, Đỗ Anh Tuấn không ngủ được và ông muốn quay lại thể nghiệm kỹ thuật lộ sáng nhiều lần (Multi Exposure) hay còn gọi là chồng hình - mà trước đây ông làm nhưng chưa thành công. Ông lên ý tưởng, vừa vẽ trên giấy vừa nói với hai cô cháu giúp việc cả về mong muốn và kỹ thuật để rồi một cô bấm máy. Ông cũng tạo sự so sánh giữa ảnh chồng hình trực tiếp trên phim, và ảnh chồng hình trên máy tính. Đó là bộ ảnh câu chuyện giàu cảm xúc về tình bạn, tình yêu...

Theo Đỗ Anh Tuấn, ranh giới giữa ảnh khỏa thân nghệ thuật và ảnh dung tục chỉ cách nhau một sợi tóc. Yếu tố phân định là tác giả và cả người xem. Đỗ Anh Tuấn có những bức khỏa thân thẳng trực diện vì ông tin vào bản lĩnh nghệ thuật và sự trong sáng của mình. Một trong Portfolio mạnh nhất của ông là chủ đề tình yêu đồng tính với 19 bức ảnh chụp ở nhiều không gian, thời gian và những cung bậc cảm xúc khác nhau. Với Đỗ Anh Tuấn, nhiếp ảnh là lẽ sống.