Sẵn sàng đương đầu
Ngay ở một trong 2 giải B Giải Báo chí Quốc gia năm 2021 của Báo Lao Động với tuyến bài 5 kỳ "Bảo kê vận tải hàng hoá: Nhức nhối trên tuyến Hà Nội - Hải Phòng" đã thể hiện rõ sự thành công của sản phẩm báo chí đa phương tiện.
Thông qua tuyến bài này, gần như lần đầu tiên, một điểm đen quyền lực trong giới vận tải hàng hoá được phản ánh, từ câu chuyện "cắt phế" trên mỗi đầu hàng, hành hung lái phụ xe tới cả những "luật ngầm" khiến doanh nghiệp vận tải phải "cắn răng tuân thủ" suốt một thời gian dài.
Nhưng để có được khoảng 3 phút video điều tra đăng tải, trước đó, nhóm tác giả thực hiện đã phải đeo bám vụ việc trong nhiều tháng. Với tính chất đề tài phải đối mặt trước loạt đối tượng băng nhóm, bảo kê... câu chuyện ghi lại bằng chứng không hề đơn giản. Một phần nào đó trong tác nghiệp, luôn tiềm ẩn rủi ro và không thể lường trước được nếu sơ sẩy.
Đặc biệt, để có những hình ảnh thu tiền "cắt phế" của nhóm đối tượng bảo kê ở khu vực đại lộ Thăng Long (Hà Nội), một người trong nhóm PV đã phải trực tiếp thâm nhập trong vai một phụ xe khách. Khó khăn ở đây là làm sao từ một phóng viên có thể làm được "tròn vai" nhất, để không thể bị lộ trong mắt các đối tượng.
"Từ lúc nhận được bộ đồng phục phụ xe, tới lúc ra ngoài nhập vai rất ngắn. Tôi phải học hỏi các phụ xe thật từ các bước nhận hàng, xếp hàng lên xe, tính toán tiền nộp làm sao cho trơn tru bài bản nhất. Tôi cố gắng làm tốt nhất trong khả năng, bởi nếu chỉ để lộ một chút thôi, cả mạch bài có thể vỡ lở" - T.V.A - một thành viên nhóm tác giả chia sẻ.
Bên cạnh đó, trước khi nhập vai, nhiều kịch bản được nhóm PV tính đến. Vấn đề cốt yếu là phải ghi nhận được càng nhiều càng tốt những hình ảnh "cắt phế", thu tiền "tươi" trên mỗi đầu hàng hoá của nhóm đối tượng bảo kê. Đồng thời, cách nói chuyện, cách xử lý tình huống tại chỗ để làm sao có thể ghi lại được cả khẩu hình lẫn hành động của đối tượng nhằm có được những bằng chứng đáng giá.
"Chúng tôi cần phải thực hiện một tình huống bất tuân "luật ngầm", không chấp nhận đóng tiền phế cho các đối tượng để ghi nhận những phản ứng. Tôi đã chuẩn bị cho mình tâm lý có thể bị các đối tượng hành hung nếu sự việc bị đẩy lên cao trào. Bởi thực tế trước đó đã có rất nhiều phụ xe thật lên tiếng và bị các đối tượng chặn đánh nếu không đóng tiền" - tác giả T.V.A chia sẻ thêm.
Ngay sau loạt bài được Báo Lao Động đăng tải, các cơ quan chức năng đã đồng loạt vào cuộc, xoá sổ bến cóc xảy ra tình trạng bảo kê hàng hoá. Cục Cảnh sát Hình sự (Bộ Công an) cũng đã phối hợp với công an quận Nam Từ Liêm xử lý nhóm đối tượng.
Trong những giờ phút "thót tim"
Ở loạt bài "Trốn thuế qua Cổng thanh toán quốc tế" mà Báo Lao Động đoạt Giải A Giải Báo chí quốc gia năm 2020 lại được giới chuyên môn đánh giá cao ở tính phát hiện. Ở khoảng thời gian tuyến bài được thực hiện, dịch bệnh COVID-19 gần như là dòng thời sự chủ lưu.
Nhưng bên cạnh đó, các hoạt động khác vẫn diễn ra và các dòng tiền không vì dịch bệnh mà ngừng chảy. Từ các hoạt động kinh tế đó, có cả một thị trường ngầm mua bán, trao đổi tiền. Những giao dịch không dấu vết ngang nhiên lách qua các quy định về tỉ giá, về phí chuyển khoản hay thậm chí là cả sự truy vết của cơ quan chức năng.
Khó khăn của tuyến bài này, theo thành viên nhóm tác giả chia sẻ, đó là tất cả các giao dịch qua cổng thanh toán đều diễn ra trên môi trường mạng. Nhóm phóng viên đã phải tìm cách để có được những hình ảnh giao dịch trực tiếp ngoài đời thực. Khi đó, mô tả về "chợ đen" và sự dễ dàng, khó truy vết của các giao dịch ngầm mới thực sự trực quan khi đến với độc giả. Câu chuyện này không hề dễ dàng bởi gần như tất cả người dùng đều muốn ẩn danh.
Có thể thấy, điểm chung của những tuyến bài được điểm trên đây, các phóng viên thực hiện đều hướng tới những sản phẩm báo chí điều tra đa phương tiện. Trong đó, nhấn mạnh vào các video có quá trình nhập vai, ghi nhận tư liệu bằng chứng và sau đó kết hợp với các định dạng truyền thống khác.
Kiên định để có được những tác phẩm như vậy có thể sẽ mất thời gian, yêu cầu sự dụng công cao hơn, cả ở phần tác nghiệp lẫn hậu kỳ. Có những video điều tra sau khi tổng hợp tư liệu phải mất nhiều ngày đêm xử lý, dựng bài mới cho ra được sản phẩm hoàn chỉnh. Nhưng rõ ràng, hiệu quả, sức thuyết phục của tuyến bài đã được nâng tầm lên rất nhiều và sự vào cuộc nhanh chóng của các cơ quan chức năng chính là câu trả lời rõ ràng nhất.
Nếu để nhắc đến tác phẩm gây tiếng vang lớn trong vài năm trở lại đây của Báo Lao Động, một trong số đó phải kể đến loạt bài "Truyền bá vong báo oán tại Chùa Ba Vàng". Tuyến bài được thực hiện trong vòng 3 tháng với quá trình nhập vai công phu, dù gặp hàng loạt khó khăn.
Ít người biết rằng, nhóm PV thực hiện đã gặp nhiều lần sự thất bại trong quá trình tác nghiệp. Khi đó, câu chuyện thỉnh vong báo oán ở Chùa Ba Vàng thu hút sự chú ý của hàng ngàn Phật tử. Đặc biệt trong quá trình thỉnh vong, để đi tới được căn phòng cuối, là hàng loạt khâu bước kiểm tra ngặt nghèo.
Nhóm PV được chia thành từng đôi nhỏ để lần lượt vào tác nghiệp. Trong những lần đầu, có người đã bị phát hiện khi mang điện thoại vào phòng thỉnh, có người dù vào được nhưng không thể ghi lại gì vì bị kiểm tra quá kỹ càng, không thể đem theo thiết bị. Trải qua nhiều lần thất bại như vậy, nhóm tác giả mới có được lần thành công.
Theo chia sẻ của một trong các thành viên, sau khoảng 10 phút từ căn phòng cuối bước ra, phóng viên nhập vai thậm chí vẫn còn run vì không biết thiết bị quay lén đã ghi lại được những gì. Trong khi đó, xung quanh phóng viên là cả trăm Phật tử vẫn đang chờ đợi để được vào thỉnh vong, phán số kiếp và "đòi tiền".
Sau đó, phóng viên đã phải chạy lên một quả đồi sau chùa, bật máy tính để kiểm tra file và rồi reo lên sung sướng vì tác nghiệp thành công. Có thể nói, những hình ảnh trong video quay lén ghi lại là bằng chứng không thể chối cãi về sự thực câu chuyện truyền bá vong báo oán ở Chùa Ba Vàng.
Tuyến bài về Chùa Ba Vàng sau khi đăng tải, Báo Lao Động được Trung ương Hội nhà báo Việt Nam tặng bằng khen về "Thành tích xuất sắc trong hoạt động nghiệp vụ". Tuyến bài sau đó cũng giành được "cú đúp" với Giải A Báo chí Quốc gia và Giải A Giải Báo chí toàn quốc về phòng chống tham nhũng, lãng phí.
