Với thế hệ của Hồ Anh Thái, ám ảnh về “những năm bom Mỹ trút trên mái nhà” hẳn không bao giờ phai nhạt. Ông, tất nhiên, cũng viết về chiến tranh, nhưng ở góc độ tiểu thuyết, nhà văn đã thể hiện rõ thái độ khước từ lối trần hiện một thứ “hiện thực giản đơn”.
"Hà Nội nhiều mây có lúc có mưa ngâu" là câu chuyện về nhiều cuộc đời trong một cuộc đời chung, một “hoàn cảnh lớn”, song tác giả không ngần ngại lồng vào đó để diễn tả những “chuyện đời có thật” mang nỗi niềm riêng khác.
Các tuyến nhân vật - hay nói cách khác các “số phận” - hiện lên mạch lạch, sáng rõ, không hề mang vẻ chìm khuất trong cái “đặc biệt” cố hữu của hoàn cảnh lịch sử. Họ đặc biệt theo cách của mình: sống trọn vẹn với vẻ đẹp tâm hồn mình, với những đam mê hay những trăn trở của chính mình.
Đằng sau “mưa ngâu" là một chiến sĩ trẻ có khả năng nhìn xuyên qua những bức tường và khả năng này của anh được khai thác nhằm phát hiện những hoạt động chống phá ngầm khi máy bay địch đang dội bom xuống Thủ đô.
Câu chuyện hiện thực và huyền ảo mở rộng dần ra, tái dựng không khí ở Thủ đô Hà Nội những ngày tháng chống cuộc tấn công từ trên không của các kiểu pháo đài bay. Những con người bình thường, giản dị và kì lạ, tất thảy tạo nên gương mặt Thủ đô trong những năm tháng bi hùng và trong những khoảnh khắc lãng mạn giữa bom đạn khốc liệt.
"Hà Nội nhiều mây có lúc có mưa ngâu" với nhân vật trung tâm là Phan - chiến sĩ trẻ có khả năng nhìn xuyên qua những bức tường, nhưng sau bị điều xuống làm việc dưới một căn hầm chuyên lập hồ sơ tử sĩ.
"Tháng ngày cứ thế trôi. Phan như xa cách dần với tổ khen thưởng vốn cùng một bộ phận. Xa dần với những đơn vị ở trên mặt đất hơn anh cả một trời nắng một trời gió và lồng lộng khí trời. Dưới này là những sĩ quan và chiến sĩ hy sinh ngoài mặt trận. Họ xếp một hàng dài trong tầng hầm của Phan, chờ đến lượt trình diện và được anh vào sổ, chờ anh viết giấy báo tử đưa lên cho chỉ huy ký tên rồi đóng dấu.
Hàng người cứ thế lặng lẽ nhích lên từng bước. Tầng hầm ngột ngạt. Tôi, thượng úy tiểu đoàn phó. Tôi, trung sĩ tiểu đội trưởng. Tôi, chiến sĩ thông tin. Tôi, chiến sĩ cần vụ của trung đoàn trưởng", trích tác phẩm.
Tiếp nhận những thông tin khô khan về cái chết của các liệt sĩ, như có linh giác mách bảo, Phan nghe được tiếng vang của mỗi dòng tin và hình dung ra được mỗi cảnh ngộ đã trải của từng chiến sĩ đã ngã xuống. Phan chính là người liên kết, dẫn dắt các nhân vật, làm nên một tác phẩm hoàn hảo.
Nhà văn Hồ Anh Thái từng cho rằng: “Đọc tiểu thuyết tức là ta đang được sống nhiều cuộc đời. Nói cách khác, giúp người ta sống nhiều cuộc đời là đích đến của tiểu thuyết”.
Cùng với tính chất hư cấu đặc hữu của tiểu thuyết và những chất liệu tưởng chừng vô cùng quen thuộc trong đời sống lịch sử - xã hội, ngòi bút Hồ Anh Thái đã khai mở và sinh sắc những vỉa tầng hiện thực sinh động trong hàng loạt sáng tác ghi dấu ấn với công chúng văn chương nhiều năm qua.
Với tiểu thuyết "Hà Nội nhiều mây có lúc có mưa ngâu", một lần nữa văn chương Hồ Anh Thái đã xóa nhòa những ranh giới về không gian, thời gian, cùng những làn ranh cụ thể khác để từ đó soi chiếu và trình hiện trước độc giả một hiện thực lịch sử đa chiều, biến động nhưng cũng đầy trình tự.
Vừa gợi nhắc cái không khí trong trẻo thời "Người và xe chạy dưới ánh trăng", vừa cho độc giả một ý thức về mạch nối trong thế giới sáng tạo của nhà văn. Một Hồ Anh Thái nhất quán mà không ngừng “đổi mới”.
Nhà văn Ma Văn Kháng từng nhận xét: “Bút pháp linh hoạt, tinh tế, hóm hỉnh, giàu khám phá bất ngờ và gần như phi cổ điển, đã khiến người đọc khó rời mỗi trang viết của Hà Nội nhiều mây có lúc có mưa ngâu”.
“Lối hành văn đậm chất thơ cùng chiều sâu văn hóa, Hà Nội nhiều mây có lúc có mưa ngâu của Hồ Anh Thái là cuốn sách mà chúng ta không thể đọc nhanh nếu muốn bổ sung cho mình những trải nghiệm về văn hóa và lịch sử dân tộc”. – Nhà nghiên cứu Phan Trần Thanh Tú nhận xét.
