Trong số khán giả đội mưa tới khán phòng Nhà hát lớn Hà Nội xem vở cải lương "Bên ánh sao Khuê" (kịch bản Nguyễn Văn Thịnh, NSND Hoàng Quỳnh Mai đạo diễn) có những nhóm khán giả đã lặn lội từ ngoại ô vào phố nghe hát. Nhiều người là lần đầu tiên được bước chân vào khán phòng lộng lẫy của Nhà hát lớn Hà Nội, lần đầu tiên được xem sân khấu cải lương đúng nghĩa chứ không phải xem qua truyền hình.
Họ là bạn bè, hàng xóm, nhân viên của một nữ doanh nhân yêu văn hóa, lịch sử và mê cải lương. Chị đã mua vé cho vài chục bà con ở tận Hòa Lạc (Hà Tây cũ) và “đánh xe” đưa họ vào phố nghe cải lương của nữ đạo diễn mà chị mến mộ qua nhiều vở cải lương, tuồng, chèo về đề tài lịch sử trước đây.
Những tiếng vỗ tay liên tục vang lên mỗi khi diễn viên ngân những câu ca cải lương thật đẹp, hay những pha xử lý sân khấu tài tình của đạo diễn.
Tiếp tục mạch đề tài liên quan vụ án Lệ Chi viên - một đại án xảy ra đã hơn năm thế kỷ mà NSND Hoàng Quỳnh Mai đã làm nhiều trước đây, nhưng lần này bà không khai thác sâu về Nguyễn Trãi (NSƯT Trọng Hùng) mà tập trung dựng chân dung người thiếp yêu của ông là bà Nguyễn Thị Lộ (nghệ sĩ Thùy Dung) - một nhân vật chưa được nhắc đến nhiều trong lịch sử.
Chọn nhân vật trung tâm là Nguyễn Thị Lộ, bởi đạo diễn Hoàng Quỳnh Mai cho rằng Nguyễn Trãi là một ngôi sao khuê lấp lánh nhưng người vợ tào khang bên cạnh ông cũng là một ngôi sao rạng rỡ không kém nhưng trong chính sử bà ít được đề cập, mờ mờ ảo ảo về công lao.
Điều đặc biệt ở vở diễn này là nữ đạo diễn tìm cách “chiêu tuyết” (giải oan) cho bà Nguyễn Thị Lộ trong cái chết của vua Lê Thái Tông (nghệ sĩ Trung Tuấn).
Đạo diễn cho thấy Nguyễn Thị Lộ không chỉ là người tài hoa văn chương, chu đáo, thủy chung, nghĩa tình, mà còn là người sắc sảo, kín kẽ trong chuyện chính trị, luôn lấy việc nước, việc triều đình làm trọng...
Để giải oan cho bà, NSND Hoàng Quỳnh Mai để phân đoạn gần kết vở là cảnh Vua Lê Thái Tông quỳ xuống xin lỗi Thị Lộ, bày tỏ sự ân hận và biết ơn đối với người đã từng dạy dỗ mình. Chính lúc này thì nhà vua bị đột tử.
Từng là một học sinh chuyên văn, bà Quỳnh Mai rất yêu văn chương và người văn, đặc biệt là Nguyễn Trãi và Nguyễn Thị Lộ. Trong đời làm nghề, bà lại rất có duyên với những nhân vật lịch sử tài năng, phí chất lẫm liệt này.
Yêu câu chuyện gặp gỡ của Nguyễn Trãi với cô gái bán chiếu gon xinh đẹp, giỏi giang Nguyễn Thị Lộ, đạo diễn Quỳnh Mai đưa rất nhiều hình ảnh chiếu vào vở diễn.
Chiếu xuất hiện ngay cảnh đầu tiên của vở diễn là cảnh hành hình tru di tam tộc Nguyễn Trãi. Tấm chiếu phủ, cuộn những thân xác oan uổng, làm lộ cái hắc ám của quyền lực.
Chiếu lại xuất hiện giữa vở, thành không gian thơ mộng của Lệ Chi viên, và kết vở chính là những cô hàng chiếu gánh đôi chiếu gon - hình ảnh bà Nguyễn Thị Lộ ngày gặp Nguyễn Trãi.
Đạo diễn giỏi nghề Hoàng Quỳnh Mai tiếp tục ghi dấu ấn ở vở diễn này. Tước đi mọi rườm rà của sân khấu bục bệ, chỉ bằng mấy dải lụa và vài bậc thềm, bà dựng một sân khấu tinh tế, sang trọng cho cải lương.
Không có kéo rèm, không phải đổi bục bệ sân khấu khi chuyển cảnh, vở diễn giữ mạch xuyên suốt không một phút chết trên sân khấu. Để chuyển từ chốn hoàng cung tới Lệ Chi Viên, đạo diễn chỉ cần dùng ánh sáng đổi màu từ vàng sang xanh cho những dải lụa treo suốt vở diễn và thêm vài diễn viên với đạo cụ là những cành trúc và phục trang để diễn rừng trúc đầy tâm trạng.
Qua bàn tay của đạo diễn Hoàng Quỳnh Mai và tấm lòng yêu kính những nhân vật lịch sử của bà, quyết đưa Nguyễn Trãi, Nguyễn Thị Lộ vào sân khấu Nhà hát lớn Hà Nội, khán giả được thấy giữa lúc sân khấu thật khó khăn trăm bề, cải lương vẫn có thể sang trọng, tinh tế nhường ấy.
Nhưng nữ đạo diễn còn muốn mang cả những tinh tế, sang trọng này, mang câu chuyện bi tráng của lịch sử này đến với đông đảo khán giả hơn, tới cả những sân khấu đất nơi đình, chùa để phục vụ bà con nông dân vẫn dành nhiều tình yêu cho sân khấu truyền thống - những vốn quý bước ra từ làng.
Là cải lương, nhưng đạo diễn còn dụng công dựng cả ca khúc chủ đề cho vở diễn cũng như vài nét tân nhạc cho nhạc cụ biểu diễn, một nỗ lực đưa cải lương tới gần hơn với khán giả mới.
