Trong dân gian có câu “Tháng giêng rét đài, tháng hai rét lộc, tháng ba rét nàng Bân". “Rét nàng Bân” là đợt rét cuối cùng của mùa đông xảy ra vào tháng 3 âm lịch ở miền Bắc Việt Nam.
Tuy nhiên, những năm gần đây người dân không cảm nhận được "rét tháng ba bà già chết cóng" như dân gian truyền lại. Ông Nguyễn Văn Hưởng - Trưởng phòng Dự báo Khí hậu, Trung tâm Dự báo Khí tượng Thuỷ văn Quốc gia đã có những lý giải về sự biến mất của "rét nàng Bân".
Những năm gần đây "rét nàng Bân" được cho là biến mất khi vào tháng 3 âm lịch thời tiết đã bắt đầu nóng lên. Vậy tần suất "rét nàng Bân" xảy ra như thế nào, thưa ông?
- Theo thống kê vào thời điểm tháng 3 âm lịch thường rơi vào thời đoạn cuối tháng 3 đến đầu tháng 5 dương lịch. Theo dân gian, "rét nàng Bân" hay xảy ra vào thời điểm này trong năm.
Bởi thời gian này không khí lạnh vẫn còn hoạt động và vẫn có những đợt gây ra trời rét (tức nhiệt độ trung bình ngày dưới 20 độ C).
Tuy nhiên, không phải năm nào cũng xảy ra thời tiết trời rét trong giai đoạn này. Theo thống kê thì tần suất xuất hiện các đợt rét trong thời gian này khoảng 30%. Như vậy, trung bình thì cứ 10 năm thì có khoảng 3 lần xảy ra.
Theo thống kê, đợt "rét nàng Bân" gần đây nhất xảy ra vào tháng 4.2013 (dương lịch). Như vậy đã 6 năm chưa xuất hiện các đợt rét trong thời đoạn tháng 3 âm lịch.
Vậy năm nay liệu "rét nàng Bân" có quay lại hay không, thưa ông?
- Tháng 3 âm lịch năm nay trùng với thời gian tháng 4 dương lịch. Theo nhận định nền nhiệt độ trung bình tháng 4.2014 có xu hướng cao hơn so với trung bình nhiều năm từ 1-2 độ C.
Chính vì vậy, khả năng xuất hiện các đợt rét gọi là "rét nàng Bân" là không cao. Các đợt không khí lạnh chủ yếu gây mưa và làm cho trời chuyển lạnh ở Bắc Bộ, chỉ có thể rét ở một số nơi khu vực vùng núi cao.
Khoảng ngày 14 - 15.4 dương lịch, khả năng sẽ có một đợt không khí lạnh và sẽ gây mưa dông trên khu vực Bắc Bộ, nhiệt độ giảm. Tuy nhiên, ít có khả năng xảy ra trời rét. Trời chỉ chuyển lạnh với nhiệt độ thấp nhất ngày phổ biến giảm xuống khoảng 21-24 độ C, một số nơi vùng núi cao có thể xuống dưới 20 độ C.
Thưa ông, "rét nàng Bân" ngày càng ít xuất hiện nguyên nhân do đâu?
- Có nhiều nguyên nhân kết hợp để gây ra ít rét trong thời điểm này 6 năm qua. Sự nóng lên của trái đất và El Nino mạnh kéo dài nhất từ trước tới nay xảy ra từ năm 2014 - 2016 đã làm nhiệt độ trung bình trong thời đoạn từ tháng 3 - 5 trong các năm gần đây liên tục cao hơn trung bình.
Thêm vào đó, hiệu ứng đô thị hóa làm gia tăng nhiệt độ trung bình ở hầu hết các khu vực. Các đợt rét vẫn diễn ra nhưng chỉ xảy ra ngắn ngày nên nhiệt độ trung bình của cả tháng hoặc cả thời kỳ vẫn ở mức cao hơn trung bình.
Xin cảm ơn ông!
Theo truyền thuyết dân gian, nàng Bân là con gái của Ngọc Hoàng nhưng khác với nhiều chị em của mình, nàng Bân chậm chạp và có phần vụng về. Chồng nàng Bân, cũng là một người trên thế giới nhà trời. Nàng yêu chồng lắm. Thấy mùa rét đã đến, nàng may cho chồng một cái áo ngự hàn. Nhưng nàng vụng về quá, đến nỗi trời đã sắp sang xuân rồi mà chỉ mới may trọn được đôi cổ tay. Nhưng nàng Bân vẫn không nản chí.
Nàng may mãi qua tháng Giêng rồi hết tháng Hai, cho tới khi áo may xong thì vừa lúc trời hết rét. Nàng Bân buồn lắm. Thấy con âu sầu, Ngọc Hoàng gạn hỏi. Ngọc Hoàng cảm động bèn làm cho trời rét lại mấy hôm để chồng nàng mặc thử áo. Từ đó thành lệ, hằng năm vào khoảng tháng Ba Âm lịch tuy mùa rét đã qua, mùa nóng đã tới nhưng có lúc tự nhiên rét lại mấy hôm, người ta gọi là rét nàng Bân.
