Trong gia đình người Thái, món ăn này khá phổ biến và được dùng trong các dịp lễ tết, có công việc trọng đại của gia đình để thiết đãi bạn bè, khách quý. Cái tên nậm pịa theo dịch nghĩa tiếng Thái thì “nậm” có nghĩa là canh, “pịa” là phần dịch (phân non) nằm giữa đoạn dạ dày và ruột già.
Tiếp xúc với chúng tôi, anh Vi Văn Hùng (bản Nưa, xã Yên Khê, huyện Con Cuông, Nghệ An) cho biết: “Món này không phải lúc nào cũng được ăn. Hôm nay, gia đình có công việc trọng đại nên mới thịt dê để làm món nậm pịa thết đãi khách quý. Để làm được món ăn này cũng phải cầu kỳ, công phu lắm và cần đến nhiều gia vị…”.
Qua tìm hiểu được biết, để làm món nậm pịa, bà con dân tộc ở đây chỉ lấy pịa ở những con vật ăn cỏ, ăn lộc non như: Trâu, bò, dê và cách lấy pịa cũng phải công phu, khéo léo. Theo đó, pịa được lấy ra ngay khi bộ lòng được mang ra khỏi bụng con vật và được bảo quản cẩn thận. Phần ruột non phải dùng lạt thắt chặt hai đầu ngăn cách với ruột già và dạ dày, mục đích là để chất nhũ tương trong ruột non không pha tạp.
Theo quan niệm của người Thái, chất dịch trong ruột non chính là phần tinh túy nhất khi thức ăn đã được chuyển hóa chuẩn bị ngấm qua mạch máu nuôi dưỡng cơ thể. Vì thế, nậm pịa còn được xem là món ăn bổ dưỡng của đồng bào nơi đây.
Theo đó, nước dùng của nậm pịa là xương động vật được ninh nhừ trong nhiều giờ, cho đến khi đạt độ ngọt, béo ngậy thì người nấu mới đổ tất cả những nguyên liệu thịt, sụn và lục phủ ngũ tạng vào nồi ninh. Phần ruột non sẽ được cắt khúc ngắn, trộn cùng lá rau thơm, bột mắc khén, rau mùi tầu, tỏi, ớt... tất cả đều băm nhỏ rồi đun sôi, cho tới khi trở thành một hỗn hợp sền sệt, sóng sánh.
Nếu lần đầu tiên được thưởng thức nậm pịa, chắc chắn nhiều người sẽ có cảm giác khó chịu, bởi món ăn này không hề bắt mắt và có mùi nồng của nội tạng động vật. Tuy nhiên, nếu cảm nhận kỹ thì món ăn này có hương vị rất đặc trưng, cuốn hút. Trong đó, vị đắng, thơm đặc trưng của các loại rau rừng, vị béo ngậy của nội tạng, ngọt bùi xương hòa quyện trong vị cay nồng của hạt mắc khén sẽ khiến bạn không thể quên.
Trong bữa ăn, bạn có thể chấm thịt bò, dê với nậm pịa hoặc ăn món này với cơm và các loại rau thơm.
Ở huyện miền núi Con Cuông, ngoài những món ăn quen thuộc được nhiều người biết đến như: Gà nướng, canh bồi, cá mát, thịt nướng... thì không thể không nhắc đến món nậm pịa của người Thái.
