Cung không đủ cầu
Mặc dù được xuất phát từ Trung Hoa, nhưng trải qua quá trình lịch sử, ảnh hưởng lâu đời tục đốt vàng mã trở nên phổ biến và không thể thiếu trong lễ nghi của người Việt. Tuy nhiên, trong những năm cuối thế kỷ 20 trở lại đây, phong tục sử dụng vàng mã trong tâm linh của người Việt đã xuất hiện tình trạng lai căng.
Theo ý kiến của các nhà chuyên môn thì tục đốt vàng mã nay đã biến tướng đến mức khôi hài đáng báo động. Các cơ sở sản xuất vàng mã đã “năng động” đến mức đã làm ra các sản phẩm thời thượng từ ô tô, xe máy, điện thoại thông minh (iphone, ipad, smatphone), tiền đồng dollar Mỹ, tiền ngân hàng địa phủ… để phục vụ cho nhu cầu của người dùng.
Trong các lễ nghi tang ma, hiếu nghĩa, người ta không chỉ đốt vàng mã truyền thống mà còn phung phí hàng chục, có khi đến hàng trăm triệu cho việc đốt các vật dụng vàng mã. Hệ lụy là, các đường phố đầy rác vàng mã sau đám tang đi qua, những dòng sông, đình miếu đầy rác thải sau mỗi mùa lễ hội. Không ít vụ cháy rừng từ việc đốt vàng mã khi viếng mộ đã xảy ra làm thiệt hại nhiều ha rừng thông ở TP Huế…
Số liệu được dẫn ra bởi Phòng Kinh tế TP Huế thì tại thành phố này hiện có 226 cơ sở sản xuất và kinh doanh vàng mã, thu hút khoảng 356 lao động, doanh thu hàng năm ước tính khoảng 50-60 tỉ đồng. Trong khi đó, khảo sát của Phân viện nghiên cứu văn hóa Việt Nam tại Huế tại 4 cơ sở chuyên sản xuất mặt hàng giấy cúng phục vụ cho việc làm vàng mã, trung bình mỗi tháng một cơ sở sản xuất 2,5 tấn giấy, nhưng nhiều thời điểm không đủ hàng cung cấp. Theo đánh giá của viện này, việc sản xuất và kinh doanh vàng mã đã dần được mặc nhiên ngầm thừa nhận là một ngành nghề thủ công tại Huế, đưa đến lợi nhuận không hề nhỏ.
Tâm linh rất cần cho con người, nhưng…
Nhà nghiên cứu Bửu Ý cho rằng không nên cấm việc đốt vàng mã, bởi nó đụng chạm đến yếu tố tâm linh, mà đó lại là yếu tố rất cần thiết của một con người. “Con người không chỉ có kích thước, khối lượng mà phải có kích thước tâm linh. Nếu không có tâm linh, tôi sợ con người sẽ giống như những sinh vật khác. Bởi con người hơn con vật ở chỗ kích thước tâm linh”, ông Bửu Ý nhấn mạnh.
Theo quan điểm của ông Bửu Ý thì việc đốt vàng mã vấn đề không phải những người ở thế giới đã khuất có nhận được những phẩm vật này hay không, mà ý nghĩa của nó đó là một cử chỉ tốt, mua lấy sự bình ổn cho người đang sống chứ không phải cho những người khuất mặt.
“Đã có ai từng thấy người nào đốt nén nhang, vàng mã mà đứng chống nạnh đâu, lúc đó con người đều có thái độ tín ngưỡng, sợ. Đó là điều rất cần cho con người, chứ không con người cao ngạo quá. Con người chưa làm được cái gì, chưa phải là cái gì hết, nhưng ai cũng vô cùng cao ngạo. Có đứng trước bàn thờ hai tay chắp lại, đưa nén nhang cắm vào bình, những cử chỉ này sẽ rất cần thiết cho đời sống.
Bởi vậy, mà thắp nhang hay đốt vàng mã cho người sống nhiều hơn người khuất mặt”, ông Bửu Ý nói. Tuy nhiên ở khía cạnh tiêu cực của tục đốt vàng mã, ông Bửu Ý cũng cho rằng hiện nay người trong cuộc đã phạm vào những việc mà họ không ngờ đến. “Đốt phải để cho người khác thấy mình đốt, nhà mình phải đốt nhiều hơn nhà bên cạnh. Đốt sao cho khói, bụi bay tứ táng càng thích, càng sướng. Đó là ý nghĩ vong thân, không nên làm”, ông Bửu Ý nói thêm.
Ông Nguyễn Đăng Thạnh - Phó Chủ tịch UBND TP Huế - cho biết, trong những năm qua UBND TP Huế đã tiến hành nhiều biện pháp vận động, tuyên truyền cho người dân nhằm hạn chế và sử dụng vàng mã một cách có ý nghĩa, văn hóa và ít nhiều mang lại kết quả. Hiện nay UBND tỉnh Thừa Thiên – Huế cũng đã có quyết định về việc vận động người dân không tiến hành rải vàng mã trên 7 tuyến đường chính lúc đưa tang.
Ông Thạnh cho rằng việc đốt vàng mã tại TP Huế hiện nay quá nhiều cũng có nguyên nhân là do việc đánh thuế đối với các cơ sở sản xuất, kinh doanh mặt hàng này còn thấp khiến giá thành bán ra quá rẻ. “Chúng tôi sẽ yêu cầu các phòng chức năng nghiên cứu xem việc in tiền vàng mã là sai như thế nào để có phương án vận động, tuyên truyền đối với các cơ sở sản xuất” – ông Thạnh cho biết.
Ông Nguyễn Đăng Thắng - Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin TP Huế - cho rằng các quy định của Chính phủ, của Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch về vấn đề này còn chung chung và thiếu thực tiễn. “Nghị định 158 của Chính phủ quy định xử phạt khi đốt vàng mã không đúng nơi quy định, nhưng nơi nào là không đúng nơi quy định lại chưa nói rõ. Cần phải có quy định về việc đốt vàng mã đối với từng cơ quan, cán bộ công nhân viên chức, gia đình” – ông Thắng đề nghị.
Clip: Nhà nghiên cứu Bửu Ý nói về tục đốt, rải vàng mã.
