Tại Chương VI, Thu hồi đất, trưng dụng đất (gồm 13 điều, từ Điều 78 đến Điều 90) của Luật Đất đai 2024 có nhiều quy định mới so với Luật 2013.
Điều 79 của Luật đã quy định cụ thể 31 trường hợp Nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng. Nhà nước thu hồi đất trong trường hợp này phải là các dự án: Xây dựng công trình công cộng; xây dựng trụ sở cơ quan nhà nước, công trình sự nghiệp; các trường hợp khác, bao gồm nhiều nhóm tiêu chí như: nhà ở, khu sản xuất, phát triển quỹ đất, khoáng sản, công trình ngầm và các trường hợp Nhà nước thu hồi đất để đấu giá, đấu thầu nhằm tăng thu ngân sách....
Với 31 trường hợp cụ thể Nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng đã cơ bản bao quát các trường hợp cần thiết phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng. Tuy nhiên, để bảo đảm cho trường hợp thực sự cần thiết thu hồi đất phát sinh nhưng chưa có trong quy định của Luật này, tại khoản 32 Điều 79 đã quy định trường hợp khác thì Quốc hội sửa đổi, bổ sung các trường hợp thu hồi đất của Điều này theo trình tự, thủ tục rút gọn.
Luật Đất đai 2024 quy định cụ thể căn cứ, điều kiện thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh; phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng; bổ sung, quy định cụ thể hơn một số trường hợp thu hồi đất do vi phạm pháp luật về đất đai; bổ sung một số trường hợp thu hồi đất do chấm dứt việc sử dụng đất theo pháp luật, tự nguyện trả lại đất cho đầy đủ như thu hồi đất do bị thu hồi rừng theo quy định của pháp luật về lâm nghiệp, thu hồi đất trong trường hợp chấm dứt dự án đầu tư. Quy định cụ thể trường hợp thu hồi đất liên quan đến quốc phòng, an ninh.
Theo ông Lê Minh Ngân - Thứ trưởng Bộ Tài nguyên & Môi trường, để thu hồi đất với các trường hợp tại điều 78, Thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh và điều 79, Thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng thì cần đảm bảo có một trong những căn cứ như: Dự án có trong kế hoạch sử dụng đất hằng năm cấp huyện đã được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt; dự án đã có quyết định đầu tư theo quy định của pháp luật về đầu tư công, quyết định phê duyệt dự án đầu tư theo quy định của pháp luật về đầu tư theo phương thức đối tác công tư; dự án đã có quyết định chấp thuận chủ trương đầu tư, quyết định chấp thuận chủ trương đầu tư đồng thời chấp thuận nhà đầu tư, quyết định chấp thuận nhà đầu tư theo quy định của pháp luật về đầu tư đối với dự án đầu tư thuộc thẩm quyền phê duyệt chủ trương đầu tư của Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ; có văn bản của cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định tại Điều 84 của Luật này trong trường hợp thu hồi đất liên quan đến quốc phòng, an ninh.
"Đây là điểm rất mới, trước đó, Luật Đất đai 2013 chỉ quy định kế hoạch sử dụng đất và nhu cầu sử dụng đất được thể hiện trong dự án đầu tư kế hoạch sử dụng đất hàng năm cấp huyện. Trong Luật Đất đai 2024, đã có sự thay đổi rất lớn trong việc lập kế hoạch sử dụng đất cấp huyện. Chỉ những dự án chưa có quyết định, chủ trương đầu tư, thì mới đưa vào kế hoạch sử dụng đất hàng năm cấp huyện. Với những dự án đã có quyết định đầu tư, thì được phép thực hiện thu hồi đất, giao đất, cho thuê đất theo pháp luật mà không cần bổ sung vào kế hoạch sử dụng đất", ông Ngân cho biết.
Theo Bộ Tài nguyên và Môi trường, Luật Đất đai sửa đổi cũng đã phân cấp cho Ủy ban nhân dân cấp huyện quyết định thu hồi đất để sử dụng vào mục mục quốc phòng, an ninh, để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng mà không phân biệt theo đối tượng sử dụng đất như Luật Đất đai 2013. Quy định trường hợp quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất là tài sản công thuộc các trường hợp thu hồi đất theo quy định của Luật này thì không phải thực hiện việc sắp xếp lại, xử lý tài sản công theo quy định của pháp luật về quản lý, sử dụng tài sản công.
