Cần giải pháp mạnh và quyết liệt hơn

Xử lý hình sự cũng vướng mắc

Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017 (có hiệu lực từ 1.1.2018) đã bổ sung thêm tội danh trốn đóng BHXH, BHYT, BHTN (gọi chung là nợ BHXH) cho NLĐ với khung hình phạt cao nhất lên tới 7 năm tù với cá nhân. Còn pháp nhân vi phạm tội danh này sẽ bị phạt tiền cao nhất đến 3 tỉ đồng. Những tưởng, khi đối mặt với hình phạt tù giam, các chủ DN sẽ không còn dám trây ỳ, trốn đóng BHXH nữa. Nhưng thực tế, việc xử lý hình sự với tội danh trốn đóng BHXH cũng đang gặp nhiều khó khăn, vướng mắc.

Đầu năm 2018, BHXH TPHCM đã chuyển hồ sơ Công ty TNHH Nam Phương (100% vốn Hàn Quốc, KCN Tây Bắc Củ Chi), nợ BHXH của công nhân 26,8 tỉ đồng sang Công an TPHCM đề nghị xử lý hình sự. Thế nhưng, đến nay, vụ việc vẫn chưa được xử lý và Công an TPHCM trả lời đang vướng mắc về thủ tục, phải chờ hướng dẫn từ TAND Tối cao. Tại Bình Dương, trong năm 2018, cơ quan BHXH tỉnh này đã chuyển hồ sơ của 15 DN trốn đóng BHXH sang cơ quan công an, sau đó đã có 1 DN nộp tiền, còn lại đang chờ kết quả xử lý. Gần đây, khi BHXH tỉnh Bình Thuận chuyển hồ sơ 7 DN trốn đóng BHXH sang công an để xử lý tội trốn đóng BHXH cho NLĐ thì cũng bị từ chối với lý do chưa đủ yếu tố cấu thành tội phạm và cho rằng đây chỉ là hành vi vi phạm pháp luật dân sự. Thống kê của BHXH Việt Nam, đến đầu tháng 12.2018, đã có 15 BHXH tỉnh, thành phố chuyển 43 hồ sơ sang cơ quan công an đề nghị xử lý hình sự các hành vi vi phạm pháp luật về BHXH. Kết quả, mới chỉ có 2 vụ việc đã bị khởi tố.

Nhưng điều đáng lo ngại nhất, ngay cả khi các chủ DN trốn đóng BHXH này bị phạt tù, thì liệu DN đó có đủ tiền để đóng trả lại cho cơ quan BHXH hay không? Bởi lẽ, có bắt bỏ tù giám đốc mà không thu được tiền trốn đóng BHXH, thì mục tiêu bảo vệ quyền lợi cho NLĐ vẫn không đạt được.

Đình công là giải pháp tích cực

Đình công được xem là “vũ khí cuối cùng của NLĐ”, chắc chắn là điều không chỉ chính quyền các địa phương, DN mà ngay cả NLĐ cũng không mong muốn vì ảnh hưởng đến hoạt động bình thường của DN và làm tổn thương quan hệ lao động. Nhưng giải pháp để bảo vệ quyền lợi của NLĐ này cũng được Nhà nước thừa nhận, cho phép với điều kiện phải tuân theo các trình tự, thủ tục nhất định. Thế nhưng, đến nay chưa có một cuộc đình công nào được tổ chức đúng luật để phản ứng lại việc DN trốn đóng BHXH.

Luật sư Trần Phi Đại (Đoàn Luật sư TPHCM) phân tích: “Theo quy định của Bộ luật Lao động 2012 thì việc đình công chỉ được tiến hành đối với các tranh chấp lao động tập thể về lợi ích. Trong khi đó, việc DN trốn đóng BHXH lại là vi phạm về quyền. Do đó, nếu bất kỳ ai tổ chức cuộc đình công phản đối DN trốn đóng BHXH thì đều có nguy cơ bị tòa án tuyên bố là đình công trái pháp luật và phải bồi thường thiệt hại cho DN nếu có”.

Điều đáng lưu ý là tại Điều 210, Dự thảo (lần 2) Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Lao động, dự kiến được Quốc hội khóa XIV cho ý kiến vào kỳ họp thứ 7 (tổ chức tháng 5-6.2019), quy định: “Đình công là sự ngừng việc tạm thời, tự nguyện và có tổ chức của NLĐ nhằm đạt được yêu cầu trong quá trình giải quyết tranh chấp lao động”. Như thế, đình công không còn bó hẹp trong các tranh chấp lao động tập thể về lợi ích nữa và nếu DN vi phạm quyền của NLĐ, như việc trốn đóng BHXH, thì NLĐ có quyền đình công.

“Bản chất của việc DN khi trốn đóng BHXH là lợi ích về kinh tế. Khi NLĐ đình công hợp pháp, thì DN chắc cũng sẽ tổn hại về kinh tế. Và đây cũng là giải pháp kinh tế để chống lại vi phạm vì lợi ích kinh tế của DN. Thêm vào đó, nếu ngay sau khi phát hiện DN trốn đóng BHXH mà công nhân đình công thì cơ hội thu được tiền nợ BHXH sẽ cao, vừa bảo vệ được quyền lợi của mình vừa đạt được mục đích là pháp luật được tuân thủ trong thực tế” - luật sư Nguyễn Hữu Học (Đoàn Luật sư TPHCM)nêu quan điểm.