Theo ông Trần Hải Nam, Phó vụ trưởng Vụ Bảo hiểm xã hội, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội nói tại hội nghị về BHXH tự nguyện diễn ra mới đây thì Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014 (có hiệu lực từ đầu năm 2016) đã có nhiều rất nhiều chính sách thuận lợi cho người dân tham gia BHXH tự nguyện nhưng số người tham gia trong năm 2016 chỉ có khoảng hơn 200.000 người và sụt giảm so với năm 2015 là 7% ( tức năm 2015 khoảng hơn 215.000 người tham gia).
Cũng theo ông Nam, đối tượng tham gia chủ yếu là người đã có thời gian tham gia BHXH bắt buộc, đóng tiếp BHXH tự nguyện để đủ điều kiện hưởng lương hưu, chứ ít người trong độ tuổi lao động tự do tham gia. Việc phát triển BHXH tự nguyện mục đích là nhắm vào lao động tự do nhằm tạo cơ hôi cho lực lưỡng lao động tự do có được một cuộc sống an nhàn lúc về hưu xem như chưa đạt được kết quả như mong muốn. Tại sao? Theo đại diện của Tổng công ty Bưu điện Việt Nam, là do quyền lợi của người tham gia BHXH tự nguyện chỉ có hưu trí và tử tuất, không được hưởng các chế độ thai sản, ốm đau, tại nạn lao động và bệnh nghề nghiệp như người tham gia BHXH bắt buộc. Trong khi đó, người tham gia BHXH tự nguyện phải đóng toàn bộ 22% mức lương lựa chọn hàng tháng mà không nhận được bất kỳ sự hỗ trợ nào.
Đây là điều dễ hiểu, khi các kênh đầu tư tiết kiệm, công cụ tài chính ngày càng đa dạng, dịch vụ chăm sóc sức khỏe liên kết với các tập đoàn tài chính để phục vụ người dân ngày càng phát triển mạnh tại Việt Nam. Thử làm một so sánh nhỏ sẽ thấy cái bất lợi của BHXH tự nguyện so với Bảo hiểm nhân thọ (BHNT)
Ví dụ: Anh A. năm nay 20 tuổi, tham gia BHXH tự nguyện với mức 22% của thu nhập. Giả sử thu nhập của anh A. là 6.000.000đ/tháng để đảm bảo cuộc sống ở mức giá cả sinh hoạt hiện tại, thì hàng tháng trích ra đóng BHXH tự nguyện là 6.000.000đ * 22% = 1.320.000đ. Nếu muốn nhận tối đa 75% lương khi về hưu thì anh A. phải đóng đủ 30 năm để nhận lương hưu là 6.000.000đ * 75% = 4.500.000đ. Tổng số tiền anh A. đóng trong 30 năm sẽ là: 1.320.000đ * 12tháng * 30năm = 475.200.000đ. Nếu anh A. đóng liên tục thì đến lúc 50 tuổi anh chưa có thể nhận được lương hưu, và phải chờ tới 60 tuổi mới bắt đầu nhận lương hưu từng tháng một.
Còn nếu anh A. tham gia một hợp đồng BHNT với số tiền hàng tháng 1.320.000đ/tháng, thì công ty BHNT sẽ cho anh A. tham gia với mệnh giá 500.000.000đ. Thời gian đóng chừng 15 năm, với điều kiện sức khỏe của anh A. bình thường. Số tiền anh A.tham gia là chỉ bằng một nữa BHXH tự nguyện là: 1.320.000đ * 12tháng * 15năm = 237.600.000đ. Hết 15 năm, đáo hạn hợp đồng BHNT nếu không rút tiền về thì anh A. có thể để lại công ty BHNT đầu tư và sinh lãi như gởi tiết kiệm ở ngân hàng và các quyền lợi bảo hiểm vẫn được cam kết chi trả cho đến tuổi 60 hoặc dài hơn nữa. Giá trị tài khoản của công ty BHNT chi trả cho khách hàng này sẽ rất lớn ở tuổi 60.
Với một hợp đồng bảo hiểm của các công ty BHNT thì anh A. sẽ được bảo vệ trọn vẹn về tài chính và sức khỏe, những rủi ro trong cuộc sống sẽ được chi trả như nằm viện, tai nạn, ốm đau bệnh tật, bệnh nan y…đặc biệt, nếu rủi ro lớn nhất là tử vong thì người thân sẽ được thụ hưởng một số tiền tương đối lớn.
Ưu điểm của BHNT so với BHXH tự nguyện chính là những rủi ro về sức khỏe luôn được chi trả, còn BHXH tự nguyện nếu muốn được cùng chi trả sẽ mua thêm một thẻ BHYT hằng năm. Số tiền ở công ty BHNT nếu anh A. rút ra ở độ tuổi 60 để gởi ngân hàng hoặc tiếp tục để trong công ty BHNT và nhận tiền lãi thì cũng tương đương lương hưu của BHXH. Giả sử nếu tham gia BHXH một thời gian mà tử vong khi chưa tới tuổi nghỉ hưu, hoặc tử vong sau một thời gian ngắn nhận lương hưu thì số tiền ấy sẽ mất. Còn BHNT sẽ có giá trị hoàn lại, nên trong trường hợp nào dù sống hay tử vong đều có một tài sản lớn lúc tuổi già.
Người viết so sánh dài dòng như vậy để thấy rằng, người dân bây giờ có nhiều sự lựa chọn cho cuộc sống về già của mình. Thay vì, đóng BHXH thì nay họ có thể tham gia BHNT thời gian ngắn hơn. Nếu BHXH không thay đổi có thể thị phần bảo hiểm hưu trí sẽ thuộc về tay các công ty BHNT. Tuy vậy, không phải ai cũng hiểu, cũng có điều kiện tham gia BHNT hay BHXH tự nguyện.
Một số lao động tự do như: thợ xây dựng, thợ hồ, người phục vụ nhà hàng khách sạn hay quán cà phê thời vụ, lao động trong các công trường của các doanh nghiệp nhỏ, các công việc chân tay ở các cở sở có đăng ký kinh doanh… Tất cả những lao động như thế vẫn chịu sự quản thúc của một cơ sở đầu mối nào đó, nhưng ngành BHXH chưa làm hết chức năng của mình như chưa yêu cầu nghiêm khắc chủ sử dụng lao động bắt buộc đóng BHXH cho người lao động, vì theo quy định hiện hành chủ sử dụng lao động trên ba tháng phải đóng BHXH, BHYT cho người lao động.
Như vậy, dù cho lao động có thay đổi chỗ làm nhưng nếu mọi đơn vị sử dụng lao động nghiêm túc chấp hành quy định về việc đóng BHXH cho người lao động thì sẽ bớt gánh nặng cho người lao động, mà về già họ vẫn có một khoản lương hưu nhỏ hằng tháng, không phải vận động đóng BHXH tự nguyện.
