Trong giới mỹ thuật Việt Nam, cũng ít ai biết họa sĩ Lê Văn Xương - một người sinh tại Nam Định, nhưng quê gốc ở làng Hòa Chanh, xã Hòa Lâm, huyện Ứng Hòa (Hà Nội). Trong cuốn kỷ yếu “Nghệ sĩ tạo hình Việt Nam hiện đại” (Hội Mỹ thuật Việt Nam - 2009) chỉ có đôi dòng về ông, cùng phần chú dẫn một số tác phẩm chính: “Du kích Tây Nguyên” (phấn màu), “Dân chài xã Vĩnh Trà” (phấn màu), “Chân dung họa sĩ Tề Bạch Thạch” (tượng) và phần khen thưởng (Huy chương Vì sự nghiệp mỹ thuật Việt Nam năm 1997).
Triển lãm “Điều kỳ diệu” được thực hiện bởi Lê Y Lan (sinh năm 1971, con gái của họa sĩ Lê Văn Xương với văn sĩ Trần Diệu Tiên) và nhà nghiên cứu mỹ thuật Ngô Kim Khôi (sinh năm 1959, cháu ngoại của họa sĩ Nam Sơn - đồng sáng lập Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương với họa sĩ Victor Tardieu, hiện định cư tại Pháp). Lê Y Lan từng có mặt trong top 4 cuộc thi Hoa hậu Việt Nam 1990, đồng thời là diễn viên và người mẫu, sau này làm nghề môi giới địa ốc và sưu tập tranh. Tiêu đề triển lãm được lấy từ tựa một tác phẩm thơ của nữ văn sĩ Trần Diệu Tiên.
Theo tư liệu gia đình họa sĩ: Khoảng năm 1929 - 1930, Lê Văn Xương bắt đầu học vẽ, do gia đình rước thầy về nhà dạy. Năm 1937, khi Nhan Chí (1920 - 1967) từ tỉnh Gia Định ra Hà Nội học tại Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, khóa XII (1937 - 1942), Lê Văn Xương nhanh chóng kết giao, thấy hợp tính, nên đã mời bạn làm thầy dạy vẽ nâng cao cho mình. Nhan Chí nổi tiếng với các tranh chân dung bằng phấn tiên (pastel), Lê Văn Xương đã học được kỹ thuật vẽ này, ông cũng khá giỏi với thể loại tranh chân dung, phong cảnh bằng phấn tiên và bột màu. Suốt đời, không kể tranh lưu niệm, Lê Văn Xương đã vẽ khoảng 1.000 bức tranh và làm khoảng 100 bức tượng.
Trước năm 1954, hiếm có họa sĩ Việt Nam và họa sĩ người Pháp sống tại Việt Nam mà tổ chức được 3-4 triển lãm cá nhân, nhưng Lê Văn Xương đã làm được. Năm 1941, Lê Văn Xương triển lãm tranh cá nhân đầu tiên tại Sài Gòn và đã bán được một số tác phẩm. Năm 1949, ông triển lãm cá nhân tại Hà Nội và năm 1951, triển lãm cá nhân tại Đà Lạt.
Tiếp đó, đáng chú ý nhất, ngày 28.4.1953, Lê Văn Xương mở triển lãm cá nhân “Hà Nội 36 phố phường” tại Nhà hát Lớn Hà Nội, thu hút đông đảo giới chính khách, quan chức, thương nhân và giới yêu thích nghệ thuật. Tại triển lãm (kéo dài tới 10.5.1953), có 9/29 tác phẩm trưng bày được bán. Trong đó, ông Thủ hiến Nguyễn Hữu Trí mua 4 bức, ông Thị trưởng Hà Nội Đỗ Quang Giai mua 1 bức, ông Giám đốc Sở Xã hội Đào Sĩ Chu mua 2 bức. Tới dự triển lãm, họa sĩ Bùi Xuân Phái viết: “Điểm ham làm việc làm tôi thấy ở Văn Xương tương lai rực rỡ. Anh vẽ loại phấn màu đặc sắc hơn những loại khác”. Nhiều họa sĩ khác cũng rất thán phục tài năng của Lê Văn Xương.
Tối 17.12.2016, tại TPHCM, bức tranh lụa “Thiếu nữ” của họa sĩ Lê Văn Xương đã được nhà đấu giá Lý Thị (Lythi Auction) bán thành công với giá 22.500USD, tạo dấu ấn lớn trong sự nghiệp của họa sĩ. Tại đây, Lythi Auction còn giới thiệu nhiều tác phẩm khác của Lê Văn Xương và qua đó, giới mỹ thuật đã có dịp chiêm ngưỡng, biết nhiều hơn về một họa sĩ tài hoa, nhưng thầm lặng.
Từ khi ông qua đời (1988) đến nay, gia đình cũng có một lần trưng bày tác phẩm để tưởng niệm, trong khuôn khổ tư gia, ở năm 1997. Còn dịp này, nhân sinh nhật 101 tuổi của Lê Văn Xương, con gái Lê Y Lan của ông muốn giới thiệu 101 tác phẩm của cha mình vẽ bằng các chất liệu bột màu, sơn dầu, phấn tiên... - mà Lê Y Lan sưu tập được. Trong đó, phần lớn tranh như một lời mời khách thưởng ngoạn tìm về với cảnh sắc Hà Nội ở những năm cuối 1940 và thập niên 1950, để cùng hòa mình với cảnh đường phố xưa, với các di tích, cảnh quan ngoại thành yên bình... Đó là những nét trữ tình đầy hoài niệm của Hà Nội trong tài năng hội họa Lê Văn Xương. Nó phảng phất nét đẹp từng lan tỏa trong những áng văn về Hà Nội của các nhà văn Thạch Lam, Nguyễn Tuân...
Họa sĩ Lê Văn Xương có gương mặt khá lãng tử, là người đa tài. Ông còn chơi được nhiều nhạc cụ như violin, piano, accordion, mandolin và guitar Hawaii.... Có lẽ nhờ gen này, mà về sau, con cháu của ông cũng chơi được nhiều nhạc cụ, đoạt nhiều thứ hạng cao trong các kỳ thi tại Việt Nam và quốc tế. Lê Văn Xương còn đoạt được một số giải thưởng trong nhiều môn thể thao như bơi lội, việt dã, quần vợt, bóng bàn, đấm bốc, đua xe đạp...
Có một điều tiếc nuối rằng, “Điều kỳ diệu” lần này chỉ diễn ra ngắn ngày tại Park Hyatt Saigon (TP.Hồ Chí Minh), từ 21 - 23.9.2018, với nhiều hoạt động bên lề hấp dẫn, trong đó có một hội thảo. Vậy nên, giới nghề, những người yêu mỹ thuật và mến mộ họa sĩ Lê Văn Xương, luôn mong, triển lãm tác phẩm mỹ thuật của ông sẽ có dịp tổ chức tại Hà Nội - nơi ông đã có nhiều thời gian sống và sáng tác, trước khi rời vào sống ở Sài Gòn...
