Những cuộc vận động sáng tác văn học về hình ảnh, cuộc sống của những người công nhân, người lao động trên chặng hành trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước do Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam chủ trì, Báo Lao Động tổ chức, cùng với sự phối hợp của Hội Nhà văn Việt Nam đã tạo nên dòng văn học mới với nhiều cách tiếp cận đa dạng, phong phú.
Đất nước kể từ thập niên 1960 thế kỷ trước, trải qua giai đoạn chia cắt, miền Nam chiến đấu chống giặc, miền Bắc tăng cường sản xuất chi viện cho chiến trường miền Nam đã tạo nên bối cảnh cho nhiều tác phẩm văn học đặc sắc xây dựng hình ảnh người công nhân, người lao động.
Sau hòa bình, đất nước bước vào thời kỳ bao cấp, đến khi đổi mới, hình ảnh và cuộc sống của người công nhân, người lao động đã có những thay đổi không ngừng, vận động theo tiến trình phát triển kinh tế của đất nước, từ bao cấp đến thời kỳ mở cửa kinh tế thị trường.
Theo nhà thơ Hữu Thỉnh - nguyên Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam - thế hệ các nhà văn đi trước đã làm nên thời kỳ rực rỡ cho văn học viết về công nhân, công đoàn và người lao động. Nhiều tác phẩm đặc sắc được đông đảo độc giả đón nhận như: "Vùng mỏ", "Đêm ấy vùng than ai thức", "Người kiểm tu", "Gió tươi", "Lặng lẽ Sa Pa", "Cỏ non"...
Sự vận động của thời cuộc đang mang đến những biến chuyển mạnh mẽ trong đời sống, trong vị thế, vai trò thời đại của công nhân, công đoàn và người lao động.
Nhìn từ cuộc thi viết văn về công nhân, công đoàn năm 2023, nhà văn Sương Nguyệt Minh cho rằng: “Trong hơn 400 truyện ngắn và 86 tiểu thuyết dự thi lần này đã cho thấy thấp thoáng hình ảnh những người công nhân thời đại công nghệ mới, nhưng cần sự phản ánh sâu đậm hơn nữa, khi thời đại 4.0 đã và đang làm thay đổi cả thế giới. Công nhân hôm nay đã có sự thay đổi lớn so với hình ảnh người công nhân của những năm đổi mới, hay những năm đất nước bước vào kinh tế thị trường”.
Theo đó, cuộc sống, công việc của công nhân thế hệ 4.0 ở các nhà máy, công ty, xí nghiệp của doanh nghiệp cổ phần, hay doanh nghiệp nước ngoài đã có sự thay đổi rất lớn. Nhà văn Sương Nguyệt Minh cho rằng, thế hệ các nhà văn 6X, 7X và cả 8X đã hoàn thành sứ mệnh của mình khi tái hiện hình ảnh người công nhân, lao động những năm chiến tranh, hay hòa bình vừa lập lại. Đến thời đại công nghệ số, khi những người công nhân làm việc trong điều kiện công nghệ hiện đại hẳn sẽ có sự thay đổi lớn lao - điều này được kỳ vọng sẽ tạo dựng trong văn chương của thế hệ nhà văn trẻ 9X, Gen Z.
Tác giả Hoàng Việt Hằng - từng 2 lần đoạt giải thưởng trong các cuộc thi viết văn về công nhân, công đoàn cũng cho rằng: “Đại dịch COVID-19 và sự biến động về kinh tế trong suốt những năm qua đã có tác động rất lớn đến đời sống công nhân ở các công ty, nhà máy. Sự hợp tác kinh tế với nước ngoài, việc áp dụng khoa học công nghệ vào sản xuất cũng đã mang đến những biến chuyển lớn lao về hình ảnh, đời sống của công nhân hiện nay.
Tuy nhiên, văn học thường đi chậm hơn nếu so sánh với báo chí. Nếu báo chí phản ánh thời sự, cập nhật thông tin mới liên tục, văn học lại cần có độ lùi về thời gian để các tác giả thẩm thấu, mở rộng góc nhìn, sau đó mới tạo dựng được tác phẩm. Sau đại dịch COVID-19, có thể sẽ phải cần đến 5 năm, 10 năm nữa, chúng ta mới có tác phẩm văn học lớn, có tầm vóc và tầm nhìn thời đại. Tôi rất tin vào thế hệ các cây viết trẻ trong tương lai, họ sẽ tạo dựng được hình ảnh công nhân mới trong thời đại công nghệ mới”.
Cùng quan điểm với tác giả Hoàng Việt Hằng, nhà thơ Hữu Thỉnh khẳng định, thế hệ các nhà văn lớn tuổi đã rất nỗ lực hoàn thành sứ mệnh, trách nhiệm của mình khi viết về hình ảnh người công nhân trong thời kỳ đổi mới, hiện đại hóa - công nghiệp hóa đất nước. Để viết về hình ảnh người công nhân, người lao động thời đại công nghệ 4.0 sẽ cần đến những cây viết trẻ.
“Đề tài về giai cấp công nhân hiện nay trông chờ vào thế hệ trẻ. Thế hệ nhà văn trước đã viết về hình tượng công nhân trong chiến tranh và giờ đã lớn tuổi, đã có nhiều thành tựu. Những năm qua, chúng ta đã phát hiện nhiều cây bút trẻ viết về công nhân, chủ yếu là từ các địa phương và các xí nghiệp.
Năm 2021, Hội Nhà văn đã tổ chức cho các nhà văn tham dự Hội nghị Nhà văn trẻ đi tham quan khu công nghiệp Chu Lai và sau hội nghị, các địa phương cũng tổ chức nhiều chuyến thực tế, thảo luận chuyên đề về đề tài công nhân.
Thế hệ các nhà văn đang được trẻ hóa. Độ tuổi nhà văn tiếp cận các đề tài xã hội gai góc, xây dựng hình tượng xã hội mang tính điển hình như công nhân, người lao động... cũng đang trẻ hóa. Nhà văn thế hệ 9X, Gen Z, hay các cây viết trẻ hơn nữa sẽ tiếp bước hành trình của chúng tôi để viết về thời đại mới, về cuộc cách mạng công nghệ, và những người tham gia vào cuộc cách mạng công nghệ 4.0 là công nhân, người lao động ngày nay.
Chúng tôi đã già rồi. Để viết về thời đại công nghệ, đưa công nghệ tiên tiến vào sản xuất, sẽ rất cần đến sự vào cuộc của những cây viết trẻ” - nhà thơ Hữu Thỉnh nói.
Theo đó, “Nhiệm vụ viết về giai cấp công nhân càng nặng nề, càng đòi hỏi các nhà văn trẻ phải có khát vọng, nghị lực, quyết tâm để khai thác chủ đề công nghiệp hóa - hiện đại hóa. Chúng ta không thể bằng lòng với các tập bút ký, truyện ngắn mà phải phấn đấu xây dựng các tiểu thuyết tầm cỡ, phản ánh sinh động, khái quát giai cấp công nhân Việt Nam hiện nay.
Công nhân thời nay với bối cảnh, công việc khác xa so với công nhân thời bao cấp. Do đó, tôi mong các nhà văn trẻ cố gắng nối tiếp truyền thống của các nhà văn đi trước, sáng tạo được nhiều tác phẩm về người lao động, về giai cấp công nhân” - nhà thơ Hữu Thỉnh cho hay.
Đặt một góc nhìn khác về cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và sự thay đổi của thời cuộc, nhà văn Võ Thị Xuân Hà bày tỏ quan điểm: “Việc áp dụng, đưa công nghệ hiện đại vào sản xuất cũng đẩy những công nhân “truyền thống”, công nhân lao động theo kiểu cũ ra khỏi nhà máy, xí nghiệp. Công nghệ hiện đại khiến hàng trăm, hàng nghìn người lao động phải thất nghiệp.
Họ sẽ phải vật lộn với cuộc sống mưu sinh như thế nào, sẽ phải thay đổi, học hỏi ra sao để theo kịp được tiến trình hiện đại hóa sản xuất, sự vận động không ngừng của công nghệ... Tôi nghĩ đó cũng là một đề tài rất hay về công nhân, công đoàn mà những cây viết trẻ có thể tiếp cận”.
Cuộc cách mạng công nghệ 4.0 không chỉ là bước ngoặt lớn mang tính thời đại, còn là thử thách khốc liệt cho công nhân, người lao động nói chung trên toàn cầu, trong đó có Việt Nam.
