Ngoài ý nghĩa tưởng niệm, uống nước nhớ nguồn, với tôi còn là cuộc trở về ký ức tuổi trẻ, những năm tháng yêu thương, trong sáng và nhiệt huyết mà mình góp mặt: “Miền đất tuổi yêu đầu tôi đó/ Khi tôi đến miền Trung đâu kịp ngủ/ Võng lính giăng chỉ còn hở nóc nhà/ Tôi như chim non nhà miền Trung là tổ/ Miền Trung bọc tôi bằng cả cái nghèo” (TQQ).
Nhà thơ Hoàng Nhuận Cầm, vốn là sinh viên Tổng hợp văn nhập ngũ, lính mặt trận Quảng Trị, người đoạt giải Nhất cuộc thi thơ báo Văn nghệ năm 1972 - 1973 (cùng Nguyễn Duy, Nguyễn Đức Mậu, Lâm Thị Mỹ Dạ) với: Nghe chim kể chuyện trên đồi chốt, Thư mùa thu, Anh bộ đội và tiếng nhạc la (viết ở chiến trường), biết tin chuyến đi, nhờ tôi thắp giùm nén hương viếng các đồng đội và người bạn sinh viên Nguyễn Văn Thạc, người trai làng Bưởi, Hà Nội tài năng (Giải nhất thi giỏi văn cấp 3 toàn miền Bắc năm 1969) hy sinh ở Thành cổ Quảng Trị ngày 30.7.1972. Tôi nhắc về anh Thạc bởi cuốn sách “Mãi mãi tuổi hai mươi” của anh, là từ hàng trăm lá thư và cuốn nhật ký chiến tranh viết tay dày 240 trang do gia đình và người bạn gái yêu dấu thuở sinh viên của anh tập hợp, xuất bản năm 2005, làm rung động hàng triệu trái tim bạn đọc một thời.
Và thật đáng nhớ, những dòng nhật ký cuối cùng ấy dừng bút ở chính Ngã ba Đồng Lộc, ngày 3.6.1972 và được anh Thạc gửi về hậu phương, như một linh cảm nào đó, để tiếp tục hành quân vào mặt trận Quảng Trị và khép lại tuổi thanh xuân tươi đẹp, giàu mơ ước và khát vọng của mình trên mảnh đất hùng ca bi tráng Thành cổ, bên kia bờ Bến Hải. “Mãi mãi tuổi hai mươi” được Hoàng Nhuận Cầm chuyển thể thành kịch bản phim Mùi cỏ cháy (2012) và giành 4 giải Cánh diều vàng.
Nguyễn Văn Thạc là một trong hàng vạn tài năng, hàng vạn bầu máu trẻ nhiệt huyết, tài sản trí tuệ lớn của đất nước bị cuộc chiến tranh cướp đi, với bao chiến sĩ vô danh khác, là một mất mát vô cùng to lớn không thể đo đếm được. Năm nay, đoàn hành hương tháng 7 chúng tôi do Ủy viên HĐQT, Tổng Giám đốc ngân hàng BIDV Phan Đức Tú làm trưởng đoàn. Mặc dù đúng vào dịp mưa gió, cơn bão số 2 sắp đổ bộ vào miền Trung nhưng những chuyến xe, những bước chân leo dốc vẫn băng qua gió mưa tầm tã trên miền núi Quảng Bình, Quảng Trị. Điểm khởi hành từ Quảng trường Hồ Chí Minh đến Truông Bồn (Nghệ An); Ngã ba Đồng Lộc (Hà Tĩnh); mộ Đại tướng Võ Nguyên Giáp ở Vũng Chùa, đường 20 Quyết thắng, Hang Tám cô, chùa Hoằng Phúc (Quảng Bình); Nghĩa trang Quốc gia Trường Sơn, Nghĩa trang Quốc gia đường 9, Thành cổ Quảng Trị, sông Thạch Hãn (Quảng Trị). Đặc biệt, BIDV đã dành hàng trăm tỉ đồng phụng dưỡng các bà mẹ Việt Nam anh hùng, xây dựng nhà tình nghĩa, tặng sổ tiết kiệm cho người có công với cách mạng, gia đình thương binh liệt sĩ; xây dựng nhiều trường học, bệnh xá tại các tỉnh miền Trung...
Khi nghe kể về thời tiết gió mưa, đặc biệt là khi ở Nghĩa trang Trường Sơn và Nghĩa trang đường 9, nơi yên nghỉ của hơn 2 ngàn liệt sĩ, đất trời như cũng tuôn nước mắt sẻ chia, thì Hoàng Nhuận Cầm thảng thốt: “Một hành trình tri ân cùng nước mắt, Trần Quang Quý ơi!”. Nhiều người trong đoàn chúng tôi có người thân là thương binh, liệt sĩ, là gia đình có công với Cách mạng. Được biết, BIDV đã tài trợ nhiều chục tỉ đồng xây dựng, tôn tạo các công trình tưởng niệm: Tượng đài Cồn Cỏ, tôn tạo di tích Thành Cổ, đóng góp xây dựng Đài tưởng niệm các anh hùng liệt sĩ bờ Bắc sông Thạch Hãn; trùng tu tôn tạo một số hạng mục công trình tại Nghĩa trang liệt sĩ Quốc gia Trường Sơn; xây dựng Nhà bia tưởng niệm tại Nghĩa trang Liệt sĩ Quốc gia đường 9; đóng góp xây dựng tượng đài Chiến thắng Cửa Việt; đóng góp xây dựng và tôn tạo Khu di tích Truông Bồn, khu di tích Hang Tám Cô, khu di tích Ngã Ba Đồng Lộc; trùng tu nhà tù Lao Bảo... Đồng thời cũng đã trực tiếp đóng góp nguồn lực, vận động các đơn vị trong cộng đồng doanh nghiệp tài trợ kinh phí trùng tu, tôn tạo các công trình văn hóa tâm linh như chùa Hoằng Phúc (Lệ Thủy, Quảng Bình - ngôi chùa cổ nhất miền Trung, có từ năm 1301 khi đức vua Trần Nhân Tông cầu kinh, thuyết giáo lý tại đây; Quảng trường Hồ Chí Minh (Nghệ An), đền thờ La Sơn Phu Tử Nguyễn Thiếp (Hà Tĩnh)... Mọi người kể rằng, nguyên Chủ tịch HĐQT BIDV Trần Bắc Hà, trong một chuyến đi viếng các nghĩa trang liệt sĩ, đã đọc được thông tin về “Nghĩa trang bị lãng quên”. Đây là nghĩa trang yên nghỉ của hơn 80 cán bộ miền Nam tập kết ở Quảng Bình (nay còn 79 mộ). Có cán bộ sinh từ 1890, khi tập kết đã 64 tuổi. Có nữ cán bộ trước tập kết đã là Chủ tịch Hội phụ nữ tỉnh. Đa số cán bộ này được bố trí công tác ngoài Hà Nội nhưng xin ở lại Quảng Bình cho gần giới tuyến phân chia hai miền, gần miền Nam, tin tưởng đợi ngày Tổng tuyển cử (theo Hiệp định Paris), trong niềm khắc khoải về lại quê hương... Phần lớn các cán bộ yên nghỉ tại đây đã hàng chục năm, nhưng chưa liên lạc được với người thân, gia đình do quá trình quy tập thất lạc tên, địa chỉ. Sau chuyến đi đó BIDV vận động Công đoàn, Đoàn Thanh niên cơ quan và các doanh nghiệp, Chính quyền thành phố Đồng Hới đóng góp xây lại nghĩa trang, bêtông đường đi lối lại, lập bia đánh số..., khánh thành năm 2012. Một câu chuyện nghĩa tình làm tôi trân trọng.
Hành trình tháng 7 của chúng tôi là ôn lại, cả những câu chuyện rất mới, thật xúc động và huyền thoại về các chiến sĩ TNXP ở Truông Bồn, Ngã ba Đồng Lộc, Hang Tám cô; là sống lại cùng khúc tráng ca Trường Sơn, Đường 9, Thành Cổ và dòng Thạch Hãn bất tử. Nhân dân luôn ghi ơn các anh hùng liệt sĩ, những người con cống hiến cho sự tồn sinh, hòa bình và phát triển của đất nước bằng bao máu xương mình. Cùng với chúng tôi, dọc đường hành hương, có hàng vạn các cơ quan, doanh nghiệp, bà con cô bác từ khắp đất nước cũng đến thăm viếng những nơi chúng tôi đến là một minh chứng. Những vòng hoa thả xuống dòng Thạch Hãn như lời tri ân và đưa tiễn các anh siêu thoát cõi vĩnh hằng. Đâu đó câu thơ của người lính Quảng Trị Lê Bá Dương lại thầm thì bên tai: “Đò qua Thạch Hãn ơi... chèo nhẹ/ Đáy sông còn đó bạn tôi nằm/ Có tuổi hai mươi thành sóng nước/ Vỗ yên bờ mãi mãi ngàn năm”!
