Giữ hồn xẩm

Dịp cuối tuần ở chiếu xẩm đền thờ Vua Lê Thái Tổ, tôi gặp nghệ sĩ Mai Tuyết Hoa - đệ tử chân truyền của nghệ nhân Hà Thị Cầu. Vẫn bộ áo nâu sồng, váy lụa đen, chít khăn mỏ quạ, nghệ sĩ Mai Tuyết Hoa lướt nhẹ ngón tay mềm mại, trắng ngần trên sợi dây đàn. Tiếng nhị của chị cất lên, nghèn nghẹn rồi da diết, nỉ non, trầm bổng. Có những người “gở miệng” mà rằng, cụ Hà Thị Cầu sẽ là người “hát Xẩm cuối cùng”, nhưng thực tế đã chứng minh điều ngược lại…

8 tuổi, Tuyết Hoa được cha đến xin học lớp đàn nhị tại Trường Trung cấp nghệ thuật Hà Nội. Gần tốt nghiệp Nhạc viện Âm nhạc Quốc gia, chị được mời sang Viện Nghiên cứu âm nhạc cộng tác với vai trò nhận các băng đĩa về tách lời, ký âm, ghi âm các tư liệu âm nhạc có sẵn. Chính trong môi trường làm việc đó, Mai Tuyết Hoa đã tình cờ bắt gặp đĩa hát của nghệ nhân hát xẩm Hà Thị Cầu. Chị thấy cái tứ của xẩm sao mà hay đến thế. Chị nghe đi nghe lại, dần dà, rồi chị yêu xẩm lúc nào chẳng hay. Chính tình yêu đó đã đưa đường chỉ lối chị tìm về quê hương cụ Cầu.

Cơ hồ sợ tôi hiểu nhầm về xẩm, Mai Tuyết Hoa nhẹ nhàng: "Hãy gọi hát xẩm là nghệ thuật để một lần nữa khẳng định bản chất của nó. Hát xẩm làm cho bản thân tôi cảm thấy nó rất thiệt thòi, thiệt thòi từ chính thân phận xẩm".

Có lẽ vì thế, với Mai Tuyết Hoa để gìn giữ tinh túy cha ông, chọn lựa là một phần, yêu thích là một phần nhưng quan trọng là sứ mệnh. Ngặt nỗi, không bước vào thì thôi, đã bước vào thì không thể nào dứt ra được.

Buổi tối hôm đó, tôi cũng được gặp nhạc sĩ Nguyễn Quang Long - người đồng sáng lập nhóm Xẩm Hà thành cùng nghệ sĩ Mai Tuyết Hoa và những nhạc sĩ như: Giáng Son, Khương Cường, Đình Dũng...

Nhạc sĩ Quang Long đã may mắn cùng nghệ sĩ Mai Tuyết Hoa là 2 người trẻ được đứng cùng hàng ngũ với GS-TS Phạm Minh Khang, các nhạc sĩ Thao Giang, Hạnh Nhân, NSND Xuân Hoạch, các NSƯT Đoàn Thanh Bình, NSƯT Thanh Ngoan… để bắt tay vào phục dựng hát xẩm.

Nghệ sĩ Mai Tuyết Hoa chia sẻ trong chặng đường sống cùng xẩm, có những người hâm mộ rất đặc biệt. Có lần, chị còn nhận được email "tâm thư" gửi từ Mỹ, hỏi rất kỹ về nghệ thuật hát xẩm. Sau này, khi có chuyến lưu diễn giới thiệu nghệ thuật xẩm cho sinh viên tại Mỹ, hai vợ chồng người Mỹ gốc Việt - chủ nhân email đã xin nghỉ làm đến xem nghệ sĩ Mai Tuyết Hoa biểu diễn. Ở nơi đất khách quê người, điều đó khiến nghệ sĩ Tuyết Hoa vô cùng xúc động và trân quý.

"Tôi cảm thấy xúc động vì những bạn trẻ người Việt mới mười tám đôi mươi sống ở nơi xa xứ nhưng tiếp nhận nghệ thuật cổ truyền nồng hậu đến vậy" - nhạc sĩ Quang Long kể, ánh mắt  ánh lên niềm vui sướng.

Tuy nhiên, việc phục dựng xẩm vẫn còn nhiều khó khăn, nhất là vấn đề kinh phí. Nghệ sĩ Mai Tuyết Hoa mỉm cười: "Tất cả chúng tôi đều không sống bằng xẩm.  Nhưng chưa bao giờ chúng tôi nghĩ sẽ từ bỏ xẩm, dù những người trụ cột phải tự bỏ tiền túi và hy sinh nhiều nhất. Chúng tôi duy trì xẩm nhờ tình yêu của người nghệ sĩ với hát xẩm và tình yêu nghệ sĩ dành cho nhau". 

"Tôi đang bồi dưỡng, đào tạo và cả thuyết phục nhiều bạn trẻ học xẩm, học âm nhạc dân gian. Học trò của tôi họ cũng rất yêu xẩm nhưng trước hết họ cần có cái bụng no" -  Mai Tuyết Hoa thở dài, đau đáu nỗi niềm.