Đây là công cụ, thước đo đánh giá năng lực công tác quản lý, hiệu quả tổ chức lễ hội ở địa phương trên cả nước, là cơ sở để ban tổ chức lễ hội địa phương áp dụng thống nhất các giải pháp trong tổ chức, chuẩn hóa các tiêu chí về xây dựng môi trường văn hóa trong lễ hội.
Bộ tiêu chí gồm 3 phần, trong đó nội dung chính quy định cụ thể 9 tiêu chí, từ công tác quản lý, cơ sở vật chất, trang thiết bị; an ninh trật tự và an toàn xã hội; bài trí các khu vực đảm bảo mỹ quan di tích, lễ hội; bảo đảm văn minh, văn hóa trong giao tiếp và ứng xử của các bên tham gia. Tương ứng với 9 tiêu chí chung là các tiêu chí cụ thể quy định rõ trách nhiệm của cơ quan, đơn vị tổ chức lễ hội, ban tổ chức lễ hội, cơ sở cung ứng dịch vụ, người tham gia lễ hội.
Người tham gia lễ hội có trách nhiệm cụ thể về giữ gìn vệ sinh chung; tham gia các hoạt động lành mạnh phù hợp với phong tục tập quán; ứng xử văn minh; không chen lấn xô đẩy; thắp hương và hóa vàng mã đúng nơi quy định. Bên cạnh đó là tuân thủ tiêu chí về trang phục lịch sự, gọn gàng và không gây ảnh hưởng xấu đến không khí trang nghiêm của di tích, lễ hội; không thả tiền xuống ao hồ, giếng, cài tiền lên tay tượng, Phật và các hành vi vi phạm quy định về sử dụng tiền tệ…
Chuẩn hóa quản lý lễ hội
Theo PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội, việc ban hành “Bộ tiêu chí về môi trường văn hóa trong lễ hội truyền thống” sẽ mang lại hiệu quả tích cực. “Việc có các hướng dẫn rõ ràng giúp ban tổ chức lễ hội hiểu được những yêu cầu cần thực hiện để tạo nên một không gian lành mạnh, tôn trọng giá trị văn hóa và đảm bảo sự tham gia an toàn của người dân. Bên cạnh đó, bộ tiêu chí còn giúp các lễ hội tập trung hơn vào việc thể hiện chân thực giá trị văn hóa truyền thống, thúc đẩy sự tôn trọng và bảo tồn di sản văn hóa” - PGS.TS Bùi Hoài Sơn nói.
Một điểm đáng chú ý trong bộ tiêu chí này là giải quyết hài hòa mối quan hệ giữa bảo tồn và phát triển. Bảo tồn, khôi phục những di sản văn hóa tinh thần của dân tộc nhưng cũng phải bài trừ các hủ tục, tập tục, tập quán lạc hậu, nghi lễ có tính bạo lực, các hành vi phản cảm trái thuần phong, mỹ tục dân tộc trong hoạt động lễ hội. Đây là vấn đề rất khó trong quản lý và thực hành văn hóa truyền thống ở nước ta hiện nay.
Làm sao để thực hành hiệu quả bộ tiêu chí?
Trong ngành văn hóa, có một thực trạng: Nhiều lĩnh vực đã có luật, nghị định, văn bản hướng dẫn thi hành nhưng thực tiến vẫn xảy ra những sự cố đáng tiếc. Đơn cử như trong lĩnh vực di sản, GS.TS Trương Quốc Bình - chuyên gia về di tích, di sản - nêu ví dụ: “Luật Di sản Văn hóa được Quốc hội thông qua vào tháng 6.2001, có hiệu lực từ tháng 1.2002. Nhưng sau đó báo chí và dư luận đã chỉ ra nhiều vụ việc xâm phạm sự toàn vẹn của di tích diễn ra khá phổ biến ở hầu khắp các địa phương trên cả nước, chẳng hạn như các vụ việc ở Nhà thờ Bùi Chu (Nam Định), Tháp Chăm (Bình Định) hay một số đình chùa ở Hà Nội”.
Để đưa “Bộ tiêu chí về môi trường văn hóa trong lễ hội truyền thống” vào thực tiễn, từ góc độ cơ quan giám sát, PGS.TS Bùi Hoài Sơn nêu ý kiến: “Thực thi và giám sát việc tuân thủ Bộ tiêu chí là rất quan trọng. Xây dựng, ban hành xong rồi nhưng công tác giám sát thực hiện phải hiệu quả, đúng người đúng việc. Chỉ khi cả 2 khía cạnh này hoạt động thống nhất, hài hòa, chúng ta mới có thể thực sự đạt được môi trường lễ hội lành mạnh và phát huy những giá trị văn hóa, lan tỏa thông điệp tích cực của lễ hội đến sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương cũng như cả nước”.
