Sập đá được phát hiện nằm sâu dưới mặt ruộng canh tác hoa màu của người dân tại xã Xích Thổ. Theo người dân địa phương khu vực này xưa thuộc xứ Đồng Tráng - một điểm tụ cư của mấy chục hộ gia đình, trước kia tại đây còn có ngôi đình Trại Ảnh. Nhưng do nằm ở ngoài đê, bên tả dòng sông Bôi, thường xuyên bị lũ lụt nên vào những năm 60, nhân dân đã chuyển hết vào phía trong đê sinh sống (nay là thôn Lạc Long).
Một số vật liệu kiến trúc ngôi đình Trại Ảnh cũng được dỡ về phục vụ việc xây dựng công trình trạm y tế xã. Do vậy, rất có thể đây là sập đá phục vụ lễ nghi tín ngưỡng trong đình Trại Ảnh còn sót lại.
Sở Văn hóa và Thể thao Ninh Bình đã giao cho Bảo tàng tỉnh Ninh Bình phối hợp với chính quyền địa phương di dời hiện vật về bảo quản và phát huy giá trị tại Bảo tàng tỉnh Ninh Bình.
Ông Nguyễn Cao Tấn, Phó giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Ninh Bình cho biết qua nghiên cứu, đánh giá ban đầu, sập đá này được tạo tác từ đá vôi nguyên khối, làm theo phong cách kiểu "chân quỳ dạ cá". Kích thước dài 165cm, rộng 128cm, cao 53cm. Mặt trên của sập được làm nhẵn, bốn mặt hông sập chạm khắc trang trí nhiều họa tiết hoa văn như rồng chầu, hoa thị, hoa cúc cách điệu. Đặc biệt, các đồ án rồng chầu được thể hiện một cách khỏe khoắn, thân mập, đuôi thẳng, lưng yên ngựa.
Ở bốn góc chân sập trang trí hình mặt linh thú cách điệu.. Phong cách tạo tác tổng thể cũng như trang trí các đồ án hoa văn có nhiều nét giống các sập đá ở đền thờ Đinh Tiên Hoàng đế, đã được công nhận là bảo vật quốc gia.
“Theo nhận định ban đầu, sập đá này có niên đại trong khoảng cuối thế kỷ XVI, đầu thế kỷ XVII và rất có giá trị về văn hóa, lịch sử, mỹ thuật” – ông Tấn nói.
