Sau 6 năm được UNESCO ghi danh là Di sản phi vật thể đại diện của nhân loại, tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ đã và đang được cộng đồng bảo tồn và phát huy một cách mạnh mẽ.
Tuy nhiên, bên cạnh những tín hiệu tích cực, hoạt động thực hành tín ngưỡng này đang tồn tại nhiều bất cập, ảnh hưởng đến giá trị của Di sản.
Vừa qua, tại Hội thảo Đánh giá kết quả thực hiện Chương trình hành động quốc gia bảo vệ và phát huy giá trị Di sản văn hóa phi vật thể Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt, nhiều chuyên gia đã đưa ra những thực trạng tồn tại trong việc Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu.
Đơn cử như việc tổ chức hầu đồng không đúng không gian tâm linh, ở khu vực công cộng với tính chất một loại hình du lịch hay ca nhạc đường phố; sử dụng nhiều vàng mã và đồ lễ đắt tiền để chia, phát lộc trong lễ hầu đồng. Hay việc xưng danh nhà Thánh để tổ chức những khoá lễ với giá cao, gây ảnh hưởng tâm lý đến người khác.
Tại Hà Nội, có gần 600 đền, năm phủ, 1.230 điện tư gia... Ngoài những di tích có lịch sử lâu đời thì số lượng điện thờ Mẫu tại các gia đình vẫn tiếp tục tăng do người tham gia tín ngưỡng thờ Mẫu liên tục "trình đồng mở phủ".
Ðiều này không chỉ khiến giới nghiên cứu, mà bản thân những người thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu lâu năm cũng hết sức băn khoăn.
Theo PGS.TS Đặng Văn Bài, Phó Chủ tịch Hội đồng Di sản Văn hóa quốc gia, sau 6 năm được vinh danh, bước đầu Di sản Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt đã khẳng định sức sống bền vững và có sự lan tỏa mạnh mẽ thông qua nỗ lực bảo tồn, phát huy giá trị của cộng đồng, nhưng cùng với đó hiện đang có xu hướng “cao trào mở phủ, hầu đồng”, cho nên không tránh khỏi những mặt hạn chế.
Không ít người mới “thử đồng” hoặc thực hành tín ngưỡng được hai, ba năm, chưa đủ uy tín trước cộng đồng bản hội đã “tự phong là đồng thầy”.
Sai lầm hơn nữa là khi việc Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ được coi như một nghề, lợi dụng lòng tin của mọi người để thu lợi cá nhân, tức là “thương mại hóa” di sản.
Theo Cục Di sản Văn hóa, vấn đề Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu không đúng nguyên tắc, không đúng không gian; trao danh hiệu và các hoạt động giao lưu trình diễn tín ngưỡng ồ ạt, tùy tiện đã và đang diễn ra tại nhiều địa phương.
Cục Di sản Văn hóa cho rằng, để tháo gỡ những vướng mắc này, cơ quan quản lý Nhà nước sẽ luôn đồng hành với các địa phương có Di sản và cộng đồng chủ thể thực hành Di sản, kiên quyết xử lý vi phạm đối với các hành vi lợi dụng Di sản để trục lợi, kiếm tiền; cố tình thay đổi hình thức diễn xướng và các yếu tố liên quan...
