Nằm giữa lõi rừng già
Khu bảo tồn thiên nhiên Nà Hẩu được UBND tỉnh Yên Bái phê duyệt thành lập vào tháng 10.2006 với tổng diện tích tự nhiên là 16.950ha, nằm trên địa bàn 4 xã Nà Hẩu, Đại Sơn, Mỏ Vàng và Phong Dụ Thượng (huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái).
Nà Hẩu nằm cách xa trung tâm thị trấn Mậu A quãng đường 30km, qua dốc Ba Khuy, Nà Hẩu hiện ra với những mái nhà gỗ đan xen giữa màu xanh của núi rừng. Xã có 3 thôn bản lần lượt bám theo trục đường liên xã: Ba Khuy, Trung Tâm và Bản Tát.
Tìm đến nhà cụ Cư A Sung - một cao niên trong vùng - PV được nghe nhiều điều thú vị về gốc gác của những đồng bào người Mông đang sống tại Nà Hầu.
Theo cụ Sung, thời chiến tranh năm 1979, theo chỉ đạo của Nhà nước, gia đình cụ cùng hơn 100 hộ dân khác từ Si Ma Cai (tỉnh Lào Cai) về đây mở đất, trồng lúa làm nương.
"Đến năm 1986, xã Nà Hẩu được thành lập, năm 2006 mới có khu bảo tồn này, sinh sống nhiều năm dân số tăng lên, nhưng đất ở không được phép mở rộng nên chúng tôi gặp nhiều khó khăn", cụ Sung chia sẻ.
Theo cụ Sung, các hộ dân nơi đây sinh sống trước khi khu bảo tồn thiên nhiên được thành lập, đất rừng đặc dụng, đất sản xuất, đất ở cũng vì thế mà đan xen nhau. Thu nhập chính của đồng bào nơi đây chủ yếu tới từ cây quế, lúa, cây ngô... trồng rải rác trên các quả đồi.
Dẫn chúng tôi đi một vòng quanh bản Trung Tâm, anh Tráng A Chinh - một người dân địa phương - tâm sự: "Nhà ở đây chỉ thế này thôi, thấp vừa đầu người, làm bằng gỗ ván, lợp lá cọ chỉ ít nhà xây được nhà tường gạch".
Anh Chinh cũng cho biết, theo lời các cụ kể lại, trước đây khi chưa có đường lớn để kết nối với bên ngoài, đời sống người dân chỉ tự cung tự cấp. Nay, đường bêtông đã được làm, những mặt hàng xuất hiện nhiều hơn, hạt lúa, hạt ngô, vỏ quế... bà con làm ra đã thuận tiện mua bán, trao đổi.
Để tìm lối thoát nghèo cho người dân, những năm qua, Nhà nước cũng đã có nhiều chính sách hỗ trợ. Các cấp chính quyền đã hỗ trợ chuyển giao khoa học kỹ thuật, hướng dẫn phòng và thí điểm nuôi cá tầm. Bước đầu, mô hình đang mang lại những tín hiệu khả quan.
Toàn xã có gần 500 hộ dân với 2429 nhân khẩu, phần lớn là đồng bào dân tộc Mông, thời gian gần đây việc người dân xây dựng nhà ở mới đã trở nên khó khăn hơn do quỹ đất ở chưa được điều chỉnh phù hợp.
Với đặc thù địa lý như vậy, trẻ em ở Nà Hẩu cũng khác xa những bạn đồng trang lứa nơi thị thành. Sinh ra giữa rừng già, đồ chơi của các em có thể là cỏ cây ven đồi, chú chim đặt bẫy được hay thậm chí là ụ đất, cây chuối đổ trước nhà, cách xa hoàn toàn với điện thoại thông minh, hay những phần mềm, Internet...
Tuổi thơ là vậy, nhưng khi đến tuổi lập gia đình, những thách thức mới tiếp tục đến với họ. Vừa dẫn đường cho PV, anh Chinh tiếp tục phân trần: "Mình lấy vợ năm nay đã là năm thứ năm, 3 đứa con cũng đã lớn nhưng chưa thể ở riêng ra được vì đất làm nhà ít quá, nhà lại đông anh em nên cứ phải ở chung với nhau".
Trăn trở
Có nhiều gia đình, trên một mảnh đất ban đầu của bố mẹ, các anh chị em không có điều kiện mua đất, mua nhà nơi khác, đành chia năm xẻ bảy khu đất của bố mẹ ra dựng nhà trên đó mà ở.
Trao đổi với PV, ông Sùng A Sà - Phó Chủ tịch UBND xã Nà Hẩu, chia sẻ: "Xã cũng đã có những đề xuất, kiến nghị lên các cấp những mong mỏi của bà con hy vọng sẽ sớm có kết quả, lượng người phát triển nhưng đất ở thì không nên gây ra nhiều khó khăn".
Cũng theo vị Phó Chủ tịch này, việc thay đổi quy hoạch cũng là rất khó bởi Nà Hẩu nằm sâu trong lõi khu bảo tồn thiên nhiên.
"Đến viên đá, cái cây cũng không được tự ý mang ra khỏi rừng nên việc quy hoạch lại, tăng diện tích đất ở cho người dân sẽ không dễ dàng gì", ông Sà nói.
Nà Hẩu có hệ sinh thái rừng tự nhiên phong phú, đa dạng mang tính điển hình của vùng núi phía Bắc Việt Nam với nhiều loài động, thực vật quý hiếm.
Đây cũng được coi là một điểm du lịch sinh thái lý tưởng cho những ai yêu thích thiên nhiên, ưa thích sự mạo hiểm và muốn tìm hiểu, khám phá nét văn hóa truyền thống của đồng bào người Mông.
Tiềm năng là vậy nhưng cũng không ít thách thức đặt ra cho các hộ dân, một số hộ gia đình muốn xây dựng homestay nhưng cũng không dư giả gì quỹ đất, họ đành làm nơi kinh doanh trên chính đất ở của mình.
Nằm gọn lỏn giữa khu bảo tồn, những lợi ích thiên nhiên mang lại cho người dân Nà Hẩu khá nhiều, tiềm năng lớn để phát triển du lịch cộng đồng, những phiên chợ không mặc cả (bán sản vật của rừng) độc đáo và hút khách du lịch. Thế nhưng làm thế nào cho hiệu quả cao, địa danh ngày thêm nổi tiếng đang gặp khó khăn khi quỹ đất ở cứ chật chội dần theo thời gian.
