Đơn giản, nó nói về cái ác đang tồn tại trong từng tế bào xã hội, trong từng hành vi mỗi ngày, mỗi giờ và được lặp lại, tái hồi ở rất nhiều định dạng khác nhau.
“Cô kỹ sư canh cua rau đay”, 7 chữ ấy chắc đủ nói về một câu chuyện mà gần đây, hầu như tất cả chúng ta đều hiểu thấu. Cô kỹ sư ôtô, nghe đồn học rất giỏi, làm việc ở Nhật, nhưng tắc tị ở hai câu hỏi đầu tiên của chương trình game show “Ai là triệu phú”, hai câu hỏi rất đơn giản “El Nino là gì?” (hiện tượng thời tiết) và “Canh cua thường nấu với rau gì?” (rau đay).
Chúng ta sẽ không luận bàn đến chuyện cô ấy có cần phải biết những thường thức ấy hay không hay chỉ cần giỏi chuyên môn của mình là đủ, mà chúng ta nói về sự ác đối với cô gái ấy. Tôi đã định bụng không nhắc đến chuyện đó nữa, bởi bản thân tôi từng tuyên ngôn rất rõ rằng, “bênh vực hay chê bai, mỗi lần nhắc tới là mỗi lần ác với cô ấy”. Nhưng nếu không nhắc đến ví dụ đó, chúng ta sẽ không thể đi đến tận cùng cái ác ở thời đại kỹ thuật số này.
Cô gái ấy cũng chỉ là một trong nhiều nạn nhân của các game show truyền hình. Cứ tìm lại trên Internet mà xem, chúng ta sẽ thấy rõ, ở mỗi gameshow đều sẽ có những nhân vật như thế. Và họ được trưng ra trước cái chợ đời trên mạng xã hội để tạo thành cái gọi là “xu thế quan tâm”. Từ đó, sức hút của các gameshow ấy cũng được bồi đắp thêm.
Sẽ là sòng phẳng nếu nhìn nhận rằng, đã có gan chơi thì có gan chịu, và trước khi chơi là phải ký cam kết với nhà sản xuất rồi. Song, nếu người chơi gặp những tai nạn như kể trên, lẽ ra sau khi phát sóng truyền hình, đơn vị sản xuất đừng nên trích xuất thành các video ngắn để tạo sức hút trên mạng xã hội làm gì. Chính cái hành vi tạo sức hút bằng các đoạn video ngắn gây cười ấy là hành vi của cái ác. Nó mang một con người, một nhân phẩm ra bêu giữa đời, một cách hả hê, trong tiếng cười hềnh hệch, trong những bình phẩm đầy vô cảm của người đời.
Cách đây hơn một tháng thôi, khi ngồi viết công thức chương trình cho một công ty truyền thông, tôi nhận được đề nghị của lãnh đạo công ty ấy “phải loại bớt thí sinh nhé, đừng có để tất cả cùng đi tới vòng cuối”. Và như sợ tôi không hiểu, người ấy nói thêm “chị biết là để đầy đủ 16 thí sinh đến vòng cuối, nội dung sẽ dày, rất đã để thực hiện nhưng người xem không thích em ạ. Người xem thích cảm giác thấy người nào đó bị loại. Người xem ác lắm. Họ thích cái gì thật ác. Thế nên có thời, phim truyền hình Philippines hút khách vì nhân vật trong đó được dựng lên ác lắm, ác không tả nổi”.
Tôi sững người khi nghe điều đó. Tôi vốn nghĩ, cái ác thường chủ yếu đến từ những người chủ động tạo ra hành vi ác. Nhưng hóa ra, có cả một nhu cầu được thưởng thức cái ác ở ngoài xã hội và những người tạo ra nội dung chỉ đơn thuần phục vụ nhu cầu ấy mà thôi.
Điều đó có nghĩa là luôn tồn tại một cái thớt dư luận, để cá nhân nào được chọn lựa sẽ bị đặt lên đó, và mổ phanh ra trong sự hả hê đến tận cùng.
Mỗi một tuần có biết bao nhiêu người thành nạn nhân của cái vòng xoáy nhu cầu - nguồn cung cái ác kia? Đó là câu hỏi khó trả lời, vì nó nhan nhản ra, nó nhiều quá. Tôi mới vừa đọc xong một bài báo “tố” một cô giáo 42 tuổi ở Vĩnh Long “đì” học sinh vì không chịu đi học thêm. Dưới bài báo ấy, có rất nhiều bình luận của học sinh cũ lên tiếng bênh vực cô, nhận xét về cô tích cực và kính trọng. Nhưng cũng có những bình luận ác ý, mà phổ biến nhất là “chắc lại là thuê người nào lên bình luận khen mình đây mà”.
Rõ ràng, người ta không thể nghĩ tốt nổi về nhau. Và đó chính là cái biểu hiện của tâm ác, của sự mất niềm tin,.
Nguyễn Việt Hà mở đầu tiểu thuyết của mình bằng câu “Sự cùng quẫn cuối cùng của con người, đấy chính là cơ hội của Chúa”. Nhưng tôi tin, chúng ta chưa bắt đầu ở cuối cái thời mà Chúa đang có cơ hội?
