Tác giả Peter J. D'Adamo hiện đang là Giáo sư Khoa học Lâm sàng tại Đại học Bridgeport, Connecticut, sở hữu kinh nghiệm sâu rộng về mối liên hệ giữa nhóm máu và sức khỏe. Năm 1990 ông được Hiệp hội Bác sĩ Y học tự nhiên Hoa Kỳ bình chọn là Bác sĩ của năm. Ông đã dành 15 năm để nghiên cứu mối liên hệ giữa nhóm máu với thức ăn và bệnh tật, kết hợp với nghiên cứu trong 30 năm làm việc của cha ông để viết nên cuốn sách này.
D’Adamo đề xuất một ý tưởng cấp tiến: Nhóm máu đóng vai trò quan trọng trong di truyền học, có ảnh hưởng chính đến hệ miễn dịch, quá trình trao đổi chất và tiêu hóa. Bên cạnh đó, các nhóm máu khác nhau sẽ có xu hướng ưu tiên các món ăn khác nhau. Thay vì chỉ nghĩ đến truyền máu trong các trường hợp khẩn cấp, việc biết và hiểu sâu về nhóm máu của mỗi người thật sự đóng vai trò quan trọng để duy trì sức khỏe tối ưu suốt đời.
“Công lao của Peter D'Adamo rất đáng trân trọng... Anh ấy là một trong những nhà khoa học sáng tạo nhất ở thế giới phương Tây” - GS Gerhard Uhlenbruck, Đại học Cologne, Đức, nhận định. D'Adamo đã giới thiệu một lý thuyết mới về dinh dưỡng mang tính cá nhân hóa, trong một xã hội mà mọi người đã quá quen với việc một chế độ dinh dưỡng có thể phù hợp với mọi đối tượng và tin rằng chế độ dinh dưỡng mang tính cá thể hóa hiển nhiên sẽ trở thành một làn sóng mới trong tương lai.
Xin giới thiệu một số trích đoạn trong cuốn sách trên tới bạn đọc.
NHÓM MÁU: CUỘC CÁCH MẠNG TIẾN HÓA
Máu chính là sự sống. Nó là nguồn lực nguyên thủy tạo ra sức mạnh và bí ẩn của sự sống. Toàn bộ nền văn minh nhân loại được xây dựng trên quan hệ huyết thống. Các bộ lạc, thị tộc và chế độ quân chủ đều phụ thuộc vào điều này. Con người không thể tồn tại nếu thiếu đi dòng máu nóng - theo cả nghĩa đen và nghĩa bóng.
Máu là ma thuật. Máu rất huyền bí. Máu là thuật giả kim (“alchemic”, ám chỉ khả năng bí truyền có thể chuyển đổi kim loại cơ bản thành kim loại quý giá như vàng, bạc). Xuyên suốt lịch sử nhân loại, máu được coi là một biểu tượng linh thiêng về cả mặt tín ngưỡng và văn hóa. Người cổ đại đã hòa trộn các dòng máu với nhau và uống nó để thể hiện sự đoàn kết và lòng trung thành. Từ thời sơ khai, những người thợ săn đã thực hiện nghi lễ hiến tế để xoa dịu linh hồn con mồi bị săn bắn bằng cách tế máu và trét máu của chúng lên gương mặt cũng như cơ thể họ. Máu cừu được ghi dấu trên ngôi nhà của những nô lệ Do Thái ở Ai Cập, với niềm tin là điều này sẽ khiến Thần Chết bỏ qua họ. Chuyện kể rằng Moses (lãnh tụ, anh hùng dân tộc của người Do Thái) đã biến nguồn nước ở Ai Cập thành máu để giải phóng dân tộc của ông. Hơn hai nghìn năm nay, dòng máu của Chúa Jesus đã mang một ý nghĩa biểu tượng, là trung tâm của nghi thức thiêng liêng nhất trong đạo Cơ Đốc.
Máu gợi lên hình tượng cao cả và linh thiêng vì bản chất máu rất đặc biệt. Máu còn là một tấm gương mà qua đó ta có thể tìm thấy những dấu vết mờ nhạt trong hành trình của sự sống. Câu chuyện về loài người là câu chuyện về sự sống còn. Cụ thể hơn, đó là câu chuyện xoay quanh việc con người sinh sống ở đâu, ăn gì và di chuyển thế nào để tồn tại.
O - NHÓM MÁU CỔ XƯA
Con người hiện đại có thể đã di cư từ châu Phi vào khoảng 60.000 năm trước. Mặc dù tổ tiên loài người chắn chắn đã phân bố rộng rãi khắp Châu Âu và Châu Á vào thời điểm đó, khi ấy, con người đã phát triển nhiều công cụ săn bắn hái lượm và có khả năng kiểm soát lửa. Cũng vào thời điểm này, sự đa dạng ngữ âm cần thiết để giao tiếp đã được hình thành. Những kỹ năng này đã thúc đẩy con người vươn lên đến đỉnh chuỗi thức ăn, giúp họ trở thành những kẻ săn mồi nguy hiểm nhất trên trái đất. Do không có đối thủ tự nhiên ngoài chính bản thân mình, dân số loài người bùng nổ nhanh chóng. Protein - thịt - là nhiên liệu của họ, và có lẽ kiểu gen được phát triển dựa theo chức năng tại thời điểm này.
Trong khoảng những năm 1940 và 1950, nhà di truyền học Arthur Mourant đã nghiên cứu sự phân bố các nhóm máu trên khắp thế giới. Điều làm công trình nghiên cứu của Mourant trở nên rất quan trọng là việc ông đã nghiên cứu sự phân bố nhóm máu trên những người bản địa. Tìm hiểu sự phân bố nhóm máu ở dân số hiện đại về cơ bản không có hiệu quả, do trong thiên niên kỷ qua, loài người đã hòa nhập và phân bố xen lẫn nhau trên một quy mô lớn. Những phát hiện của Mourant rất thú vị. Trong hầu hết các mô hình xã hội nơi mà dân cư bản địa (như người Inuit hoặc thổ dân châu Mỹ) bị cô lập hoặc tách biệt khỏi các nhóm người khác trong một thời gian dài, tỉ lệ người nhóm máu O tăng vọt, có lúc lên đến hơn 90% tổng dân số. Và nếu điều kiện cho phép, tất cả những quần thể này vẫn đi theo mô hình săn bắn hái lượm.
Những cuộc di cư thường dẫn đến xung đột, đặc biệt khi họ di cư đến vùng đất đã có người chiếm đóng trước đó. Những người thợ săn bắt đầu chiến đấu và đánh giết lẫn nhau khi có người xâm chiếm vùng săn bắt độc quyền của họ. Các nhóm thợ săn ngày càng di chuyển xa hơn để tìm kiếm thực phẩm. Khi những vùng săn bắn màu mỡ ở sa mạc Sahara, châu Phi dần trở nên khô cạn, và khi những khu vực đã từng đóng băng ở phía Bắc dần trở nên ấm áp hơn, loài người bắt đầu di chuyển từ châu Phi sang Châu Âu và Châu Á. Đến khoảng 10.000 năm trước Công nguyên, con người đã chiếm đóng mọi khu vực trên trái đất, ngoại trừ Nam Cực.
Sự di chuyển của loài người ở thời sơ khai đến những vùng khí hậu lạnh hơn tạo ra con người có màu da sáng hơn, cấu trúc xương nhẹ và tóc thẳng hơn. Một cách tự nhiên, theo thời gian, con người đã thích nghi với những vùng đất họ sinh sống. Con người di chuyển về phương Bắc, màu da của họ trở nên sáng hơn, giúp họ có thể chống lại cái lạnh buốt giá tốt hơn so với da sẫm màu. Màu da sáng hơn cũng có khả năng chuyển hóa vitamin D tốt hơn trong môi trường ngày ngắn, đêm dài.
Điều thú vị là lịch sử hình thành của hầu hết xã hội loài người đều bao gồm một câu chuyện đẹp như thiên đường ở thời sơ khai, theo sau đó là sự sụp đổ dần và cuối cùng kết thúc bằng sự trục xuất. Nhiều chuyên gia trong lĩnh vực văn hóa dân gian tin rằng những câu chuyện này đều bắt nguồn từ ký ức xa xưa của con người về một thời kỳ tự do và trù phú, theo sau bởi giai đoạn thiếu thốn và chật vật. Nếu bạn thuộc nhóm máu O, những ký ức về thời kỳ thiên đường ấy đã được in sâu vào bộ nhớ di truyền.
A - NHÓM MÁU THUẦN NÔNG
Ở một nơi nào đó ở Châu Á hoặc Trung Đông trong khoảng 25.000 và 15.000 trước Công nguyên, con người bắt đầu hiểu ra rằng năng lượng từ thực vật có thể được kiểm soát và thậm chí được tối ưu hóa. Đây là khởi nguồn của cuộc Cách mạng Đồ đá Mới (Neolithic Revolution), với những dấu ấn của ngành nông nghiệp và chăn nuôi động vật. Công nghệ mới này có lẽ đã tạo nên một giống đậu mới có vị đắng gọi là cây đậu tằm, và dần hình thành nên nhiều loại ngũ cốc khác, mà thực tế bắt nguồn từ tự nhiên như những giống cỏ dại đơn giản.
Lối sống hoàn toàn khác biệt cũng như sự thay đổi lớn trong chế độ ăn và môi trường đã dẫn đến nhiều nhu cầu mới về đặc điểm trong hệ tiêu hóa và hệ miễn dịch của thời kỳ đồ đá mới - những thay đổi cho phép con người dung nạp, hấp thụ tốt hơn các loại ngũ cốc và sản phẩm nông nghiệp khác. Nhóm máu A là điển hình nhất cho điều này. Bằng chứng đã chỉ ra rõ sự tiến bộ của công nghệ canh tác đi đôi với sự phân bố của những người thuộc nhóm máu A ở thời xa xưa.
Người nông dân cần phải gieo giống và nuôi trồng trên những cánh đồng để dự trữ lương thực cho tương lai. Lên kế hoạch và hợp tác với những người khác trở thành một nhiệm vụ quan trọng. Về mặt tâm lý học, đây là những đặc điểm tính cách mà người nhóm máu A thể hiện xuất sắc, có lẽ cũng hình thành từ sự thích nghi với môi trường.
Ngành nông nghiệp cũng đòi hỏi sự tập trung nguồn lực, dẫn đến khởi nguồn hình thành các đô thị. Điều này một lần nữa được phản ánh qua sự phân bố các nhóm máu trên toàn thế giới. Bản đồ của Mourant hiển thị rõ ràng tỉ lệ người nhóm máu A cao ở những vùng có lịch sử đô thị lâu đời trên thế giới.
Đâu là lý do cho sự tăng trưởng đột biến của những người nhóm máu A? Câu trả lời nằm ở sự sống còn. Sự tồn tại của những cá thể xuất sắc nhất ở một xã hội đông đúc. Do nhóm máu A nổi bật hơn với khả năng chống lại các bệnh nhiễm trùng thường gặp ở các khu vực đông dân cư tốt hơn so với các nhóm máu khác, những vùng đô thị gắn liền với xã hội công nghiệp hóa nhanh chóng bao gồm chủ yếu cư dân nhóm máu A. Ngay cả ngày nay, tỉ lệ người sống sót sau bệnh dịch hạch và bệnh tả cũng cho thấy người nhóm máu A chiếm ưu thế hơn so với nhóm máu O.
Dần dần gen của nhóm máu A lan rộng từ Châu Á và Trung Đông sang đến khu vực Tây Âu, được “vận chuyển” bởi người Ấn-Âu. Họ là dân bán du cư và thường thâm nhập sâu vào các quần thể Tiền Đồ đá Mới (pre-Neolithic population), tạo nên nền tảng cho hầu hết các ngôn ngữ thời hiện đại.
Ngày nay, nhóm máu A vẫn được tìm thấy nhiều nhất ở khu vực Tây Âu. Tần suất người mang nhóm máu A giảm dần khi ta di chuyển về phía đông qua Châu Âu, đi theo những con đường mòn theo hướng di cư thời cổ đại. Những người nhóm máu A tập trung cao nhất xuyên suốt vùng Địa Trung Hải, biển Adriatic và Aegean, đặc biệt là ở đảo Corsica, Sardinia, Tây Ban Nha, Thổ Nhĩ Kỳ và Balkan. Người Nhật cũng có tỉ lệ nhóm máu A cao nhất ở vùng Đông Á, cùng với một lượng khá lớn người thuộc nhóm máu B.
Nhóm máu A tăng đột biến do sự thay đổi trong chế độ dinh dưỡng bắt nguồn từ sự chuyển đổi lối sống săn bắn hái lượm Thời kỳ Đồ đá Cũ thành cuộc cách mạng nông nghiệp - đô thị ở Thời kỳ Đồ đá Mới, bao gồm cả những biến đổi về chế độ ăn và sự tiếp xúc với các căn bệnh mới đi cùng với lối sống. Điều này như thể Mẹ Thiên nhiên đã dành tặng cho ta một biển chỉ dẫn ở ngã ba đường, cũng là nguồn gốc cho vô số cuộc tranh cãi về chế độ dinh dưỡng: Chế độ ăn theo Thời kỳ Đồ đá Cũ/chế độ ăn giàu protein hay chế độ ăn theo người Châu Á/Địa Trung Hải?
B - NHÓM MÁU CÂN BẰNG
Cho đến khoảng 10.000 đến 15.000 năm trước Công nguyên, số lượng người nhóm máu B dường như đã đạt đến con số đáng kể trong khu vực cao nguyên Himalya - một phần của Pakistan và Ấn Độ ngày nay - nơi có thể ghi nhận sự phát triển bước đầu của nhóm máu này để đáp ứng với những thay đổi khí hậu. Điều thú vị là nhiều đặc điểm sinh lý của người nhóm máu B dường như thay đổi theo độ cao: Các nghiên cứu chỉ ra, đối với phụ nữ thuộc nhóm máu B, nơi sinh sống càng cao thì bản thân họ cũng phát triển cơ thể cao hơn và có kinh nguyệt sớm hơn.
Trong số tất cả các nhóm máu, nhóm máu B có sự phân bố cụ thể và đặc biệt nhất trên bản đồ thế giới: Một vùng lãnh thộ rộng lớn từ bắc xuống nam ngay tại điểm giao giữa Châu Âu và Châu Á. Nhóm máu B có số lượng lớn hơn ở Nhật Bản, Mông Cổ, Trung Quốc, Ấn Độ và cho đến khu vực dãy núi Ural. Từ đó về phía tây, tỉ lệ phần trăm người nhóm máu B giảm mạnh dần về phía tây Châu Âu. Đây là vùng đất bắt nguồn của sự kết hợp giữa người da trắng và các bộ lạc Mông Cổ, và nhóm máu B mang trong mình nhiều đặc tính của các bộ lạc trên thảo nguyên, những người đã từng thống trị vùng đồng bằng Á-Âu.
Khi những người từ thảo nguyên di cư khắp Châu Á, gen thuộc nhóm máu B cũng theo đó được phân bố rộng rãi. Họ trải dài về phía bắc, xây dựng một nền văn hóa phụ thuộc vào chăn nuôi gia súc và thuần hóa động vật - được phản ánh qua chế độ ăn gồm thịt và các sản phẩm từ sữa.
Nhóm máu B chia thành hai nhóm, xuất hiện với tư cách là những người du mục khắp Châu Á: Một nhóm nông dân ít vận động định cư ở vùng phía nam và phía đông, cùng một nhóm du mục hiếu chiến chế ngự phương bắc và phương tây. Những người du mục là kỵ sĩ lão luyện thâm nhập sâu vào Đông Âu: Giống như một làn sóng ở ngoài khơi, nhóm máu B có thể được tìm thấy trong nhiều cộng đồng tại vùng Đông Âu, nhưng càng về phía tây, họ lại xuất hiện thưa thớt hơn.
Trong khi đó, nền văn hóa phụ thuộc hoàn toàn vào nông nghiệp đã lan rộng khắp Trung Quốc và Đông Nam Á. Dựa vào những đặc tính của vùng đất và khí hậu nơi mình sinh sống, họ đã tạo ra những hệ thống tưới tiêu và phương pháp canh tác phức tạp, là sự pha trộn tuyệt vời giữa sự sáng tạo, trí thông minh và kỹ thuật.
Sự phân chia giữa hai nhóm trở nên rõ ràng: Các bộ lạc hiếu chiến đi về phương bắc và những người nông dân ưa hòa bình tập trung về phương nam. Tàn dư của sự phân chia này vẫn còn tồn tại cho đến ngày nay ở nền ẩm thực Châu Á, nơi sử dụng rất ít thực phẩm từ sữa.
Người Ấn Độ cận lục địa hiện đại, thuộc chủng tộc người da trắng, là một trong những nhóm người có tỉ lệ nhóm máu B cao nhất thế giới. Phía bắc Trung Quốc và Hàn Quốc có tỉ lệ nhóm máu B rất cao và tỉ lệ nhóm máu A rất thấp.
Khác với các đặc điểm về hệ tiêu hóa của nhóm máu O và nhóm máu A, có thể được mô tả bằng các khái niệm dễ hiểu như “chế độ ăn giàu protein” hay “chế độ ăn từ thực vật”, sự thích nghi của nhóm máu B qua chế độ dinh dưỡng dường như đi ngược lại với những phương thức đơn giản. Qua nhiều năm, lời giải thích rõ nhất tôi có thể đưa ra là “người ăn tạp theo cách riêng biệt”. Họ ăn tạp theo nghĩa nhóm máu B dường như thích hợp với đồ ăn từ cả động vật và thực vật, và riêng biệt ở chỗ chỉ họ mới có thể trải nghiệm được ưu điểm và nhược điểm của từng loại thực phẩm.
AB - NHÓM MÁU HIỆN ĐẠI
Nhóm máu có gen trội (A và B) và gen lặn (O) đã cho ra phép toán khá đơn giản: Nếu bạn thừa hưởng gen A hoặc gen B từ bố và gen O từ mẹ, bạn sẽ thuộc nhóm máu A hoặc B. Trường hợp duy nhất bạn có nhóm máu O là khi bạn nhận được gen O từ cả bố và mẹ. Nhưng vì gen O phổ biến hơn so với cả gen A hoặc B, tỉ lệ dân số nhóm máu O cao hơn cả. Nhưng điều gì xảy ra nếu bạn nhận được gen A từ bố và gen B từ mẹ? Câu trả lời hiển nhiên (và chính xác) là bạn sẽ có nhóm máu AB.
Do đó, chúng ta tìm ra bản chất của nhóm máu AB: Nó không phải là sự thích nghi của nhóm máu O, A và B với thay đổi khí hậu, chế độ ăn và dịch bệnh. Thay vào đó, nhóm máu AB ra đời đơn thuần do sự tồn tại song song của cả hai nhóm máu A và B. Bạn có thể nghĩ điều này không có gì đặc biệt, nhưng hãy nhớ lại - trong một khoảng thời gian dài thật dài, nhóm máu A cư trú ở một phần của địa cầu và nhóm máu B tập trung ở nơi khác. Mối tương tác thực sự giữa hai nhóm máu này chỉ mới xuất hiện từ 1.000 đến 2.000 năm trở lại đây.
Nhóm máu AB không hề tồn tại trong khoảng 10 hoặc 12 thế kỷ trước. Những đám người man rợ lợi dụng điểm yếu của nhiều nền văn minh đang trên đà sụp đổ, vượt qua chiều dài và chiều rộng của Đế chế La Mã. Nhóm máu AB là kết quả của sự giao thoa giữa những cuộc xâm lược về phía đông và những dấu tích còn sót lại của nền văn minh Châu Âu cổ đại. Không có bằng chứng nào cho sự tồn tại của nhóm máu này vào thời kỳ trước đó, khi một cuộc di cư lớn từ phía đông về phía tây. Nhóm máu AB rất hiếm khi được tìm thấy ở những ngôi mộ Châu Âu những năm 900 sau Công nguyên. Nghiên cứu khai quật các ngôi mộ thời tiền sử ở Hungary cho thấy sự xuất hiện của nhóm máu AB không được phân định rõ ràng từ khoảng giữa Thế kỷ thứ tư và Thế kỷ thứ bảy sau Công nguyên. Điều này dường như chỉ ra rằng cho đến thời điểm đó, dân số Châu Âu thuộc nhóm máu A và nhóm máu B chưa từng có mối liên hệ trực tiếp, hoặc nếu có cũng hiếm khi đi đến giao phối hoặc hôn nhân.
Vì nhóm máu AB được thừa hưởng các đặc điểm từ cả nhóm máu A và nhóm máu B, hệ miễn dịch của họ có khả năng tăng cường sản xuất kháng thể đặc hiệu chống lại những bệnh nhiễm trùng. Do không có kháng thể A hay kháng thể B, nhóm máu AB có ít nguy cơ mắc các bệnh dị ứng và các bệnh tự miễn khác như các bệnh viêm, viêm khớp và lupus. Tuy nhiên, nhóm máu AB lại có nguy cơ mắc một số bệnh ung thư cao hơn, do nhóm máu AB phản ứng với bất kỳ tế bào nào giống tế bào nhóm máu A hoặc B như là một phần thuộc cơ thể, do đó cơ thể không sản sinh ra kháng thể đối lập với các yếu tố này.
Nhóm máu AB thể hiện bản sắc nhóm máu riêng một cách đa dạng và đôi khi khá phức tạp. Đây là nhóm máu đầu tiên áp dụng sự kết hợp giữa các đặc điểm miễn dịch, một số giúp tăng cường hệ miễn dịch mạnh mẽ hơn và một số đặc điểm cũng có thể tạo ra sự xung đột. Có lẽ nhóm máu AB đại diện cho phép ẩn dụ hoàn hảo của đời sống hiện đại: Phức tạp nhưng cũng khá bất ổn.
Nhóm máu, địa lý và chủng tộc cùng kết hợp với nhau để hình thành nên bản sắc con người. Chúng ta có thể có những khác biệt về văn hóa, nhưng khi bạn tìm hiểu về nhóm máu, bạn sẽ nhận ra những khác biệt văn hóa không sâu sắc đến vậy. Nhóm máu của bạn có lịch sử hình thành lâu đời hơn so với chủng tộc và mang tầm quan trọng hơn cả quốc tịch của bạn. Nhóm máu không phải chỉ là một kết quả di truyền ngẫu nhiên. Mỗi nhóm máu được hình thành từ một chuỗi thích nghi, phản ứng với hàng triệu biến động từ môi trường cũng như các thay đổi về chế độ dinh dưỡng và địa lý, trở thành một phần động cơ tiến hóa để tạo ra các đặc điểm khác nhau của từng nhóm máu riêng.
Một số nhà nhân chủng học tin rằng việc phân loại loài người thành các chủng tộc khác nhau là sự đơn giản hóa quá mức. Nhóm máu là một yếu tố quan trọng hơn nhiều so với chủng tộc để quyết định tính cá nhân hóa và sự đồng điệu giữa một quần thể. Ví dụ, một người Châu Phi và một người Châu Âu đều mang nhóm máu A có thể truyền máu cho nhau, hiến ghép tạng cũng như có nhiều năng khiếu, chức năng tiêu hóa và cấu trúc miễn dịch giống nhau - những đặc điểm mà họ không thể chia sẻ với một người cùng chủng tộc, cùng quốc tịch nhưng lại khác nhóm máu.
Sự phân biệt chủng tộc dựa trên màu da, phong tục tập quán, quê hương hay nguồn gốc văn hóa không phải là cách hợp lý để phân biệt giữa người với người. Loài người chia sẻ nhiều đặc điểm tương đồng hơn chúng ta tưởng. Chúng ta có khả năng đều là anh em, chị em, cùng một dòng máu. Tổ tiên chúng ta đã để lại một di sản đặc biệt, di sản này tồn tại vĩnh viễn ở từng nhân tế bào, in sâu vào từng loại nhóm máu.
