Tôi biết Vũ Bình Lục đã lâu. Cũng biết anh đã từng có mặt ở chiến trường miền Nam, bị thương, ra quân mới vào học Đại học Sư phạm khoa Văn cùng năm với các nhà thơ Trần Hòa Bình, Bùi Quang Thanh… Rồi lăn lộn đi dạy học ở tận Đắk Lắk, lại trở ra Hà Nội. Đam mê văn chương. Đắm chìm vào việc dịch và giới thiệu cổ văn. Còn làm cả thuốc Đông y. Một cuộc đời phai bạc áo hào hoa như thế cũng đủ để trân trọng, nhưng tôi hoàn toàn bất ngờ khi đọc hồi ký “Đi qua chiến tranh” của anh. Vài năm về trước, sau khi rộ lên “Nhật ký Đặng Thùy Trâm”, “Mãi mãi tuổi hai mươi” (nhật ký Nguyễn Văn Thạc), tôi còn đọc thêm “Tài hoa ra trận” (nhật ký Hoàng Thượng Lân), “Gửi lại mai sau” (nhật ký Nguyễn Hải Trừng)… Mỗi cuốn nhật ký và hồi ký đó đều hắt lên những ánh sáng từ góc tối chiến tranh. Bây giờ đọc thêm “Đi qua chiến tranh” của Vũ Bình Lục, tôi cảm thấy choáng ngợp bởi sự bi tráng của những người lính đặc công bình dị nhưng anh hùng, quả cảm.
“Đi qua chiến tranh” tức là đi qua gian khổ, khốc liệt, tức là đi qua bao dấn thân, dâng hiến để mình còn tồn tại với cuộc sống. Có lẽ đấy là lần đầu tiên, những hy sinh thầm lặng của người lính đặc công được mô tả rõ ràng nhất, trung thực nhất. “Đi qua chiến tranh” không cần làm văn, nó cứ thế kể bằng một giọng điệu của sự thật. Bởi thế, nó thuyết phục ta hoàn toàn.
Hy sinh đầu tiên ở đơn vị mà Vũ Bình Lục chứng kiến sau hơn 4 tháng hành quân vượt Trường Sơn Mậu Thân 1968 đến được vùng núi Tư Nghĩa - Quảng Ngãi là hy sinh vì sốt rét ác tính: “Thật đau lòng quá. Thế là cậu Hoành, cậu Ngừ, cậu Chiến (xã Thụy Trường - huyện Thụy Anh, tỉnh Thái Bình), anh Ngưu (xã Thụy Phúc), anh Oanh, nguyên Chủ nhiệm Hợp tác xã nông nghiệp xã Thụy Dương, chết cách nhau mấy ngày”. Hy sinh trong trận đánh đầu tiên mà Vũ Bình Lục tham dự là hy sinh trong trận đánh vào thị xã Quảng Ngãi: “Xác chiến sĩ và dân công nằm la liệt, rải rác khắp cánh đồng Quảng Ngãi. Tiểu đoàn Ba Tơ tan rã. Tiểu đoàn đặc công 409 của tôi có đại đội chỉ còn 9 chiến sĩ”. Bao hy sinh để có được kinh nghiệm cho lính đặc công khi bò vào tập kích căn cứ địch: “Anh Trực đi chuẩn bị chiến trường thường bảo anh em cùng đi phải cởi truồng mà luồn qua hàng rào dây thép gai. Khẩu súng ngắn đeo trên cổ. Thế thôi. Buộc dây thép gai bằng lạt tre vừa dẻo vừa chắc, tạo thành một cái lỗ đủ cho thân thể mình có thể luồn qua. Nếu dính một tí vải là rất không tốt. Da thịt con người có cảm giác rất nhạy khi gặp vật cản. Vì vậy, cởi truồng là giải pháp tối ưu”. Hy sinh đi qua trận Gò Gai (Quảng Nam), trận Phước Tiên (Quảng Nam). Đến trận Tuần Dưỡng lần thứ nhất (Quảng Nam) thì đến lượt anh rể Vũ Bình Lục là Đoàn Thạch Cương hy sinh cùng 9 chiến sĩ trong một mũi tập kích. Ở trận Tuần Dưỡng lần thứ hai, riêng mũi của Vũ Bình Lục hy sinh nhiều người: “Mỗi lần chiến đấu, lại thêm một số chiến sĩ hy sinh. Thương cậu Nhỏ quá. Nó còn rất trẻ. Thân thể anh em ta hôm sau bọn Mỹ gom lại rồi chôn ở đâu đó không được biết”. Các trận tập kích của đặc công khu Năm (B1) cứ nối dài liên miên. Lại thêm bao hy sinh ở huyện lỵ Quế Sơn, Cấm Dơi, xã Đốc, Liệt Kiểm - Chi Gan, Chi khu Tiến Phước mà Trung đoàn 409 của Vũ Bình Lục tham gia. Riêng với Vũ Bình Lục, sau khi bị thương vào đầu ở trận Gò Gai, rồi sau đó là việc xuống sức do sốt rét, do tham chiến các trận liên tục nên cuối 1971 bị loại khỏi vòng chiến vì mất đến hơn 60% sức khỏe. Lúc này không còn chứng kiến những hy sinh ở chiến trường thì lại chứng kiến sự thiệt thòi của chính mình. Là một Đảng viên, là dũng sĩ diệt Mỹ cấp ưu tú, là thương binh, là con em gia đình có 6 anh em đi chiến trường, nhưng “Ấy thế mà khi tôi đã thi đỗ đại học nước ngoài, nhưng hộ khẩu quê ở Thái Bình, khi về xin chứng nhận, chính quyền địa phương kiên quyết không cho đi”. Họ phê vào lý lịch: “Không được đi đại học nước ngoài. Chỉ được đi học Đại học Sư phạm trong nước”. Đến mức hồ sơ của Vũ Bình Lục bị thất lạc, phải về quê làm ruộng.
“Đi qua chiến tranh” - một hồi ức bi tráng và rất đáng đọc. Chỉ có ở trong cuộc thật sự mới có những trang mang chứa sự thật quý như vàng ròng vậy. Một trong những chi tiết khá đắt là Vũ Bình Lục phê phán cái quần “sịp” phát cho đặc công. Giá mà là quần “sịp” có chun thì đỡ hơn quần “sịp” thắt dây vừa chậm, vừa lòng thòng dây buộc, không cơ động, dẫn tới những hy sinh đáng tiếc. “Đi qua chiến tranh” là một hồi ký sống động tuy không thuộc thể loại tiểu thuyết “phi hư cấu”.
