Kiều bào Pháp chắc đều nghe nói hoặc đã viếng thăm rừng Vincennes nổi tiếng nằm ở vùng ngoại ô nam Paris. Khu rừng mênh mông và chứa trong mình nó nhiều huyền thoại. Nằm cạnh tòa lâu đài Hoàng gia Vincennes có từ Trung cổ, nơi lưu giữ vô vàn những tư liệu lịch sử từ thời tiền sử, có khu công viên Floral, nơi ươm mầm và lai tạo hàng ngàn cây cảnh, loài hoa lạ và ngoại lai đến từ khắp nơi trên thế giới. Có khu vườn thú tập hợp được rất nhiều loại thú lạ trên khắp địa cầu, từ vùng bắc cực đến Châu Phi nóng bỏng hay vùng rừng rậm Amazone… Nhưng có lẽ không phải ai cũng biết rằng tại khu rừng Vincennes còn có một khu hết sức độc đáo được gọi là Vườn Nông học Nhiệt đới, nằm kề bên thành phố nhỏ xinh xắn Nogent-sur-Marne, trước đây vốn được gọi là Vườn Thuộc địa.
 |
| Biệt thự Đông Dương - trung tâm nghiên cứu và tổ chức các sự kiện, triển lãm ở Paris. |
Nằm nép mình kín đáo trong khu rừng Vincennes mênh mông, nhiều chỗ cây cối vẫn để mọc um tùm thoải mái mà không được cắt tỉa, Vườn Nông học Nhiệt đới là nơi ẩn chứa nhiều sự kiện thú vị diễn ra trong lịch sử kể từ hơn một thế kỷ đến nay. Và có thể nói nơi đây cũng gắn liền với các sự kiện lịch sử quan trọng trong mối quan hệ Pháp và Việt Nam. Nói đến thuộc địa của Pháp, người ta không thể không nhắc đến Đông Dương. Và chính trong khu Vườn Nông học Nhiệt đới ngày nay, chúng ta còn tìm thấy một tòa biệt thự màu trắng mang tên Đông Dương và ngay gần đó là cả một khu "di tích" dành cho xứ sở này.
Mùa đông vùng ngoại ô Paris có lúc thời tiết xuống dưới 0oC. Giữa những hàng cây thấp thoáng, ẩn hiện một ngôi đền nhỏ màu đỏ, nằm trong một quần thể dành cho nơi thờ cúng theo văn hóa Việt Nam.
Ngay khi vừa bước vào vườn, chúng ta đã bắt gặp một cổng gỗ cổ, được sơn đỏ khá bề thế oai phong theo phong cách Á châu. Cổng dẫn vào lối đi chính của khu vườn, nổi bật giữa những bụi cây rậm rạp vào mùa hè, nhưng vào mùa đông thì quang đãng hơn, để đưa chúng ta tới biệt thự Đông Dương màu trắng, mới được trùng tu nên rất đẹp, duyên dáng, rất Việt Nam! Không biết có thể gọi đó là một ngôi đền không, nhưng mang phong cách của một nơi linh thiêng. Cả khu nhà nhỏ xinh được sơn màu đỏ, và chữ Thọ màu vàng nổi bật, được bao xung quanh bởi những hàng trúc cao, xanh ngắt và thẳng tắp. Ngay phía sau ngôi đền có một con mương khá lớn, cỏ mọc um tùm và mặt nước lúc này im phăng phắc, chắc cũng đã bị đóng băng. Nhưng vào mùa hè, nơi đây có nhiều ếch nhái và những con côn trùng vùng nhiệt đới và chúng kêu râm ran…
Trước sân đền, phía dưới xa xa là một cái đỉnh đồng to, được lấy theo khuôn mẫu đỉnh đồng trong cung điện Huế, cao quá đầu người. Bức tường được xây cao bề thế nằm đối diện, trên tường cũng được gắn những mảnh sành, sứ. Hai bên bậc tam cấp dẫn vào đền là hai tượng rồng đá lớn. Cách đó vài mét còn có khu dường như để hóa vàng. Bên cạnh, xa hơn một chút còn có tượng đài ghi công những người Đông Dương đã hy sinh vì nước Pháp.
Tài liệu viết rằng, ngôi đền này thực ra được dựng lên trên nền một ngôi đình xưa kia, và ngôi đình này đã bị kẻ xấu đốt cháy rụi vào mùa đông năm 1984 và chỉ còn lại duy nhất cặp rồng đá. Ngôi đền hiện giờ được xây dựng lại vào năm 1992, theo một kiến trúc mới, đơn sơ và nhỏ hơn trước rất nhiều.
Vào ngày thường nên đền đóng cửa, theo giới thiệu thì tại đền lưu giữ một cuốn sổ ghi tên những người đã chết, và có sổ lưu niệm để khách viếng thăm ghi lại những cảm nghĩ của mình, trong đó có những nhân vật quan trọng của hai quốc gia Pháp - Việt. Chính vì vậy mà vào năm 1922, trong chuyến thăm Pháp, vua Khải Định đã cùng hoàng tử Vĩnh Thụy (vua Bảo Đại sau này) đến thăm rừng Vincennes và ghé thăm nơi đây.
 |
| Đền kỷ niệm Đông Dương ở Paris (Pháp). |
Câu chuyện về một ngôi đình Việt Nam mọc lên giữa một khu vườn kỳ thú của Pháp rồi sau đó biến thành đền khiến người viết bài tò mò và muốn đi tìm cội nguồn. Ngôi đền hiện giờ còn được gọi là Đền Kỷ niệm Đông Dương.
Vào năm 1906, Đông Dương tham gia một cuộc triển lãm Thuộc địa diễn ra tại Marseille và gửi tới đó một ngôi nhà. Đó là một ngôi nhà theo lối kiến trúc Nam kỳ hoàn toàn bằng gỗ và do những nghệ nhân của Thủ Dầu Một dựng tại chỗ và sau đó được gỡ ra và gửi theo tàu thủy sang Marseille. Một ngôi nhà theo kiến trúc của đình, được dựng bằng gỗ gụ và gỗ sao, gồm những bức cánh cửa và tường nhà được chạm trổ tinh xảo và đẽo gọt hết sức tỉ mỉ. Trong ngôi đình còn có kèm theo nhiều đồ dùng vật dụng tuyệt mỹ.
Viên giám đốc triển lãm khi ấy đã mê mẩn khi nhìn thấy ngôi nhà nên đã quyết định gửi đi dự Triển lãm Thuộc địa lần hai, và lần đó diễn ra tại làng Nogent-sur-Marne vào năm 1907. Sau đó thay bằng chuyển gửi trả lại ngôi nhà về Đông Dương, Chính phủ Pháp đã mua và dựng nó tại Vườn Thuộc địa, và tồn tại cho đến bây giờ.
Trong cuộc chiến tranh Thế giới thứ nhất (1914 - 1918), cũng như những tòa nhà khác ngụ tại Vườn Thuộc địa, ngôi đình được trưng dụng làm khu phụ của bệnh viện quân đội đóng tại làng Nogent. Năm 1917, một Hội được gọi là "Ký ức Đông Dương" đã được thành lập với mục đích để cử hành những nghi thức tang lễ cho các tử sĩ gồm những chiến binh và công nhân Đông Dương đã chết vì nước Pháp, cũng như việc chăm sóc mộ phần cho họ. Và với lý do đó, Hội này đã nhắm tới ngôi đình theo phong cách An Nam trong Vườn Thuộc địa. Và đến khi ấy, nơi đây mới bắt đầu dựng lên ban thờ để cúng lễ và những vật dụng nghi lễ cần thiết đều được đặt mua trực tiếp tại Đông Dương. Nơi đây chính thức được dành làm nơi thờ cúng nhờ một chỉ dụ của vua Khải Định ký ngày 26.2.1919, bốn năm sau khi ông lên ngôi, và chính thức trở thành Đền Tưởng niệm tử sĩ Đông Dương. Một buổi lễ long trọng và trọng thể diễn ra ngày mùng 9.6.1920 mà dẫn đầu là vị Bộ trưởng Thuộc địa, Albert Sarraut, và những nhân vật quan trọng khác trong đó có vị Quan khâm sai của vua Khải Định và Nguyên soái Joffre của Pháp. Thời đó, đây là ngôi đền Á châu duy nhất ở phương Tây mang đầy đủ đặc tính phong cách cũng như chất liệu đích thực theo cách xây dựng điển hình của nghệ thuật Việt Nam. Kể từ đó những nghi lễ Quốc gia được diễn ra đều đặn hàng năm dưới sự chủ trì của Hội Ký ức Đông Dương. Sau Đại chiến Thế giới thứ II (1939 - 1945), và những sự kiện khắc nghiệt diễn ra tại vùng Cận Đông, danh sách những tử sĩ Đông Dương được tưởng niệm tại đây nới rộng, gồm tất cả những người tử trận tại Châu Âu và ở Đông Dương.
Tòa nhà trắng duyên dáng nổi bật giữa những hàng cọ, ngoài việc là trung tâm nghiên cứu, Biệt thự Đông Dương giờ đây còn dành để triển lãm các cuộc triển lãm ngắn ngày và tổ chức các sự kiện. Khá nhiều các sự kiện liên quan đến Việt Nam được tổ chức tại đây ví dụ như giới thiệu nông sản và thực phẩm rau sạch, hay một số giống lúa mới...
Cho dù trước đây ra sao và chuyện gì đã xảy ra, thì lịch sử cũng đã chuyển sang trang mới, mối quan hệ song phương Pháp - Việt đã được cải thiện nhiều theo năm tháng. Đứng lặng trước tấm biển tưởng niệm tử sĩ, tôi khi đến đây thì với chủ đích duy nhất thăm viếng những linh hồn Việt Nam viễn xứ, nhưng cũng là để được đắm mình vào không khí tâm linh của chốn quê nhà trong những ngày giáp Tết!
Paris 5.12.2016
