“Mẹ tôi” được đón chào đặc biệt ở Hy Lạp
Dự án ảnh “Mẹ tôi” phần 1 và 2 đã giành nhiều giải thưởng ở Mỹ, Anh, Pháp, Italia, Nhật bản... cũng như triển lãm ở nhiều quốc gia nhưng với tôi, ấn tượng nhất là hai lần dự án được triển lãm ở Hy Lạp, đặc biệt là lần đầu triển lãm solo (cá nhân) ở nước ngoài.
Hy Lạp là xứ sở của nữ thần có lẽ vì thế mà dự án “Mẹ tôi” đã hai lần được đón chào.
Lần đầu tiên năm 2016 khi tôi tham gia vào cuộc thi ảnh ở Photometria và được giải nhất ảnh đơn với chủ đề “Ngôi nhà” (Home) chụp vợ chồng tướng Nguyễn Đức Huy, vì thế được mời dự thi ảnh bộ. Và may mắn mỉm cười khi lần thứ hai, tôi nhận giải nhất với giải thưởng chính là một triển lãm solo tại Photometria 2017, liên hoan nhiếp ảnh hàng đầu tại Hy Lạp. Đây cũng là triển lãm solo đầu tiên của tôi ở nước ngoài sau 9 triển lãm solo trong nước.
Chủ đề Photometria 2017 là “tình yêu” - một chủ đề muôn thuở. Những bức ảnh mang màu sắc mạnh mẽ, hơi thở của cuộc sống ngày hôm nay được tựa vào những viên đá cổ trên 2.000 năm tuổi vẫn thủy chung với màu xám trong những đài lâu đài cổ kính, mang tới một cảm giác rất lạ. Buổi khai mạc vào 14h30 chiều 3.6 tại Bảo tàng Silversmithing nằm trong một tòa lâu đài cổ rất đẹp, ngay tấm poster ở cửa triển lãm là tấm ảnh mẹ tôi (PGS-TS Lê Thị Đức Hạnh) đang soi gương khi bà vừa khỏe lại, thể hiện vẻ đẹp và sự lịch lãm của người phụ nữ Hà Nội gốc. Bà Agni Drimtzia - điều phối viên của Bảo tàng chúc mừng tôi, hỏi thăm sức khỏe mẹ tôi hiện nay và nói rằng bà chọn tấm ảnh đó làm pano vì du khách đến với bảo tàng cũng như soi gương để nhìn ngắm lại bản thân mình. Có một sự sơ suất nhưng lại như sắp đặt, ban tổ chức treo ngược 2 tấm ảnh của tôi. Ảnh 2 quả trứng trên chiếc mâm đồng và ảnh mẹ tôi phải dùng đèn hồng ngoại chiếu vào bụng để giảm đau mỗi tối. Điều thú vị là bức ảnh đèn chiếu bụng khi lật ngược lên lại mang một màu sắc khác, một ấn tượng khác làm tôi ngạc nhiên. Rất đông các nhiếp ảnh gia đến dự khai mạc “Mẹ tôi” và cùng bàn tán về những bức ảnh mà họ thích nhất ngoài 2 tấm trên là ảnh mẹ tôi phải nằm ăn trên giường, mẹ tôi chống gậy, tập thể dục... Hai nữ nhiếp ảnh gia người Serbia lại thú vị với hình ảnh chiếc áo dài Việt Nam treo ở sân nhà tôi vì họ nói rằng nó mang tính biểu tượng cho phụ nữ Việt Nam.
Tấm ảnh mẹ tôi ngồi trong màn suy nghĩ cũng được ông Anton Coumoundouros (từ Kunt Creative Bureau) đặc biệt thích thú. Còn nhà nhiếp ảnh Ioannis Benekos (Hy Lạp) nói với tôi ông thực sự cảm động với câu chuyện của mẹ tôi và thích cách kể bằng ảnh một cách dung dị và chân thực.
Mina Nikolovieni người phụ nữ chuyển ngữ phần text của bộ ảnh triển lãm “Mẹ tôi” từ tiếng Anh sang tiếng Hy Lạp nói cô cũng rất muốn chụp mẹ mình khi bà 75 tuổi, nhưng bà ấy lại không thích “bị” chụp ảnh. Và cô dẫn mẹ cô đến xem triển lãm như một sự chia sẻ.
Năm 2022 khi dự thi Liên hoan ảnh Photo Polis Agrinio (Hy Lạp), thật bất ngờ khi “Mẹ tôi” phần 2 đã lọt vào 6 bộ ảnh thắng giải (winner) và được phóng to triển lãm tại bảo tàng Kapralos (Hy Lạp) cùng với nhiều nhiếp ảnh nổi tiếng khác.
12 tác phẩm được chụp từ năm 2016 và 2022 với sự kết hợp “2 trong 1”. Hai bức ảnh đặt cạnh nhau tạo thành 1 tác phẩm hoàn chỉnh để mang 1 ý nghĩa khác, mở rộng hơn, để khắc họa khái quát một chân dung cuộc đời của mẹ tôi, trong đó nổi bật là tình cảm với gia đình và sự nỗ lực vươn lên chiến thắng mọi khó khăn trong cuộc sống. Đó không chỉ là những hình ảnh mẹ tôi mà còn là những đồ vật đại diện cho cuộc sống của bà xưa và nay, nó không chỉ có giá trị sử dụng như một sản phẩm tiện ích, mà còn là giá trị văn hóa, giá trị thẩm mỹ và đôi khi là dấu ấn của lịch sử. Nhưng trên hết nó thấm đẫm dấu mồ hôi, vân tay và như mang cả hơi thở của mẹ tôi.
Lần này, tôi không sang được Hy Lạp dù Ban tổ chức có lời mời, họ đành gửi ảnh chụp trong triển lãm, bằng chứng nhận và sách ảnh cho tôi.
Làm sách “Mẹ tôi”, trải nghiệm thú vị
Làm cuốn sách về mẹ là một trải nghiệm thú vị bởi nó là một cái gì đó rất riêng tư nhưng làm sao có thể chạm vào cảm xúc của người xem nó vì trên đời ai cũng có một người mẹ, cũng như sự thương nhớ, mất mát, cô đơn và tình yêu luôn là những xúc cảm mà ai cũng từng có trong đời.
Tôi đã hỏi chuyện mẹ tôi về cả cuộc đời phấn đấu gian khổ, trần ai của bà khi mới bước vào Viện Văn học để rồi thành một PGS, TS thực sự đi lên bằng nỗ lực bản thân, một chuyên gia nghiên cứu Nguyễn Công Hoan và nhiều nhà văn hiện thực phê phán khác. Chuyện tình yêu, đám cưới của bố (nhà nghiên cứu sân khấu Trần Việt Ngữ, Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật) và mẹ, chuyện làm dâu ở xa, nuôi hai cọn thời chiến tranh chống Mỹ,rồi cả những khi hết lòng chăm chồng ốm trên giường bệnh mà không phàn nàn, kêu ca. Rồi chuyện sau khi bố tôi mất, mẹ tôi đã yếu lại càng yếu hơn, với bao bệnh tật thậm chí đã có thời gian phải nằm ăn trên giường không thể đi lại được... Nhưng mẹ tôi lại vượt lên bằng niềm tin và ý chí rằng sẽ khỏe lại như trước. Niềm tin đó cộng với chế độ tập thể dục đều đặn và việc đọc kinh Phật, lễ Phật để cầu mọi sự tốt lành cho những người thân trong gia đình trong đó có bản thân mẹ đã giúp mẹ tôi vượt qua bạo bệnh.
Điều may mắn nhất là mẹ tôi tuổi cao nhưng cực kỳ minh mẫn và không lẫn lộn gì cũng như bà luôn hợp tác trong những lần chụp ảnh. Những cuộc trò chuyện đều được ghi âm và tôi đã sắp xếp kết cấu nó lại và đưa trang viết, trang ảnh xen kẽ sao cho hợp lý để người đọc có thể hình dung khái quát về cuộc đời của mẹ.
Cuốn sách được in bằng giấy mịn của Nhật bản để tạo cho những bức ảnh màu sắc thâm trầm không phô trương hào nhoáng, nó lịch lãm và giản dị như tính cách của mẹ tôi. Tấm ảnh bìa là một sự cân nhắc kỹ lưỡng và cuối cùng tôi chọn những dấu chân của mẹ in trên nền nhà như một tác phẩm trừu tượng gợi nhiều ẩn ý sâu xa. Một bức ảnh khác mẹ tôi nằm trên giường được đèn hồng ngoại chiếu vào bụng được căng to hai trang- đó là một tác phẩm được nhiều nghệ sỹ nhiếp ảnh đặc biệt thích thú vì họ thấy kịch tính và ẩn dụ. Hình ảnh mẹ tôi ra công viên gần nhà đi dạo vào một ngày đầy nắng được hắt từ dưới lên để mái tóc với những sợi bạc hòa vào màu của cây lá tạo nên cảm giác về thời gian...
Bạn tôi một họa sĩ sơn mài có tên tuổi xem xong cuốn sách ngậm ngùi: tự nhiên tôi thấy có lỗi với mẹ mình vì tôi vẽ bao người mà chưa bao giờ vẽ cho bà một bức chân dung.
Còn hai người khác xem sách đã khóc ngay trước mặt tôi mà bất ngờ là có người cực kỳ mạnh mẽ và trước đây không bao giờ bày tỏ một chút gì có thể hiểu là yếu đuối. Bởi anh không tìm được sự kết nối với mẹ mình.
