“Nói về người Việt, bao nhiêu người là bấy nhiêu tính cách khác nhau. Tuy nhiên, mỗi dân tộc đều có những nét tiêu biểu về tính cách. Một lần, có thư ký người Việt đã nói với tôi một ý tưởng hay, mà tôi đã không suy nghĩ trước. Ý kiến của người nước ngoài về tính cách người Việt chủ yếu xuất phát từ việc quan sát tính cách của Việt kiều ở nước ngoài. Nhìn chung, có thể khẳng định là người Việt có những đức tính như cần cù lao động, có tinh thần đoàn kết cao, đó là những nét đẹp mà người Việt ở nước ngoài biểu hiện và người nước ngoài nhìn thấy, đưa ra kết luận.
Điều này có một mặt đúng. Nhưng mặt khác, không phải lúc nào ý kiến này cũng chính xác. Đó là những nét tốt của người Việt vốn có tính cách tích cực, năng động để đi học, làm việc ở nước ngoài. Trình độ của sinh viên Việt Nam (ít người so với tổng dân số) khi họ học thật sự nghiêm túc ở các trường đại học nước ngoài và được khen là sinh viên tốt trong gần 100% trường hợp, và trình độ của sinh viên Việt tại Việt Nam (nhiều người, đại diện của cả thế hệ trẻ hiện đại) rất khác nhau. Tỉ lệ phần trăm Việt kiều và sinh viên Việt ở nước ngoài thể hiện ở những đặc điểm chung như học tập chăm chỉ, nghiêm túc, cần cù lao động… sẽ cao hơn so với cả cộng đồng người Việt tại Việt Nam. Những nhóm nhỏ này tạo ra cơ sở để hình thành quan điểm về tính cách người Việt. Sang Việt Nam, chính Việt kiều và người nước ngoài thấy ngạc nhiên: Số người Việt lười biếng cao hơn so với người cần cù lao động.
 |
Số người nghiêm túc tuân theo luật lệ giao thông ít hơn, so với người điều khiển xe ôtô, gắn máy thường tranh thủ “lách luật”, chạy ẩu. Phố đi bộ Nguyễn Huệ trở thành biểu tượng tiêu biểu của Thành phố Hồ Chí Minh, cứ mỗi 100m có đèn giao thông với chức năng người đi bộ có thể bấm nút để có đèn xanh đi qua đường. Khi đó, đèn xanh cho người đi bộ sẽ được bật lên, đèn đỏ cho người đi xe dừng lại. Nhưng không ai dừng lại cả, cả xe ôtô lẫn xe máy vẫn tiếp tục đi, vi phạm đèn đỏ. TPHCM đầu tư vào đèn giao thông đường Nguyễn Huệ để làm gì? Để mỗi ngày khẳng định với du khách nước ngoài: Việt Nam không tôn trọng luật lệ giao thông?
Cách đây không lâu, tôi từng đọc bài viết về việc du khách Việt bị người Australia đánh tại nước sở tại vì lái xe ôtô không nghiêm túc, đã có hình ảnh nhân vật bị đánh chảy máu mũi. Đại đa số người nước ngoài đọc bài viết này đã phản hồi ngay và ghi bình luận: Đúng, đó là việc họ muốn làm mỗi ngày khi lái xe tại Việt Nam.
Tất nhiên, không phải là 100% người Việt là như thế, nhưng thật sự đại đa số người Việt không tôn trọng luật lệ giao thông và mỗi ngày, mỗi giờ đều thể hiện tính cách này. Đó là “nét tiêu biểu” mà cả thế giới biết đến.
Người nước ngoài có đối tác Việt Nam hoặc từng làm việc tại Việt Nam có một bức chân dung về phong cách Việt trong làm ăn, kinh doanh. Đối với người Việt, chuyện khá tiêu biểu là khi có công việc mà họ không muốn giải quyết, họ sẽ không nghe điện thoại, trả lời “tôi rất bận việc”, hoặc trì hoãn, kéo dài “thời gian cao su”… Trong phạm vi rộng hơn, đối với khách du lịch sang Việt Nam, cách giải quyết vấn đề kiểu “xin thông cảm” là một phần xã giao tiêu biểu của người Việt khi họ mắc lỗi.
Người Việt có cởi mở hay không? Tùy theo định nghĩa “cởi mở” là gì. Chủ yếu, tính cởi mở được thể hiện với việc người Việt đặt ra câu hỏi cá nhân cho người gặp lần đầu tiên trong đời: Bao nhiêu tuổi, đã có gia đình chưa? Tuy nhiên, phạm trù này được coi là xuất phát từ cội nguồn văn hóa. Để ngắn gọn hơn, tôi sẽ tạm dừng tại đây về tính cách cởi mở, vì đối với người nước ngoài, tính cách này được cảm nhận như sự thiếu tôn trọng đến chuyện riêng tư”.
