(Trích nhật ký)
22.11. 2016
Hôm nay, Phạm Xuân Nguyên đưa mình xuống Hải Phòng để cùng Nguyễn Chí Cư và Hiến(1) “tổng duyệt” lần cuối công việc chuẩn bị để khai trương “Nhà tưởng niệm Bùi Ngọc Tấn” vào đúng ngày giỗ Tấn, 26.11.2016 (tức 27 tháng 10 âm lịch) như dự định.
 |
Nhà văn Bùi Ngọc Tấn. |
Dự án “Nhà tưởng niệm Bùi Ngọc Tấn”, mình đã đề xuất với Bích(2) từ hồi cuối năm ngoái (nhân dịp Hải Yến(3) đón mẹ vào miền Nam dưỡng bệnh sau đợt tai biến nguy kịch, đồng thời để tránh một trong những mùa đông khắc nghiệt nhất trong vòng mấy chục năm qua ở miền Bắc), rồi sau đó, bàn với Nguyễn Chí Cư về tiến trình thực hiện cụ thể. Công việc được chính thức khởi động từ đầu tháng 4.2016, với sự tham gia của hai nghệ sĩ Hội Mỹ thuật Hải Phòng, họa sĩ Đặng Tiến và kiến trúc sư Quốc Việt. Nơi được chọn làm nhà tưởng niệm là căn hộ ở số 10 Điện Biên Phủ (Ngã Sáu), chính nơi Bùi Ngọc Tấn đã sống và làm việc từ năm 1959. Đến hôm nay, mọi việc đã hòm hòm. Tấm biển “Nhà tưởng niệm nhà văn Bùi Ngọc Tấn” đã được gắn lên. Căn buồng trong - khoảng không gian không rộng hơn hai mươi mét vuông đã đùm bọc cuộc sống nghèo nàn vất vả của sáu con người (hai vợ chồng và bốn con, hai trai hai gái) từ hơn nửa thế kỷ trước - vẫn để gần như nguyên trạng (tất nhiên, có “tân trang” quét vôi lại cho đỡ quá cũ kỹ, và thêm một số đồ đạc mới có sau này như căn gác lửng cơi nới từ năm 1984, chiếc đôn đặt điện thoại…). Còn đây, chiếc bàn viết cùng chiếc máy chữ cổ lỗ trên đó, từ tháng 6.1990 đến tháng 11.1991, đêm đêm, chờ lúc vợ con đã ngủ yên, Tấn rón rén trở dậy, kỳ cạch mổ cò, hoàn thành cho xong bản thảo đầu “Mộng Du” (sau này đổi thành “Chuyện kể năm 2000”). Phòng ngoài - trước là của ông Hồng Sĩ (người hàng xóm và là bạn cùng “bộ lạc Tà Ru” với Tấn), do bà vợ nhượng lại vào năm 2009 sau khi ông chồng qua đời - dành cho những hiện vật liên quan đến sự nghiệp và cuộc đời của Bùi Ngọc Tấn. Có tủ kính trưng bày các tác phẩm đã xuất bản và một số bản thảo viết tay mà gia đình còn giữ được; trong số này có các bản dịch tiếng Pháp của hai tiểu thuyết quan trọng: “Biển và chim bói cá” (Giải thưởng lớn Henri Queffélec trong Festival Sách và Biển ở Pháp năm 2012) và “Chuyện kể năm 2000” cùng do dịch giả Tây Hà thực hiện; nhiều ấn bản “Chuyện kể năm 2000” ở nhiều nước khác nhau như Mỹ, Canada; có tập truyện ngắn đầu tay “Đêm tháng Mười”, bản Tấn đề tặng nhà văn Đỗ Quang Tiến, do con trai ông là nhà báo Đỗ Quang Hạnh tự tay trao tặng lại cho Tấn trong khi Tấn không có cuốn sách đầu tay này vì sách vở đã bị thu giữ hết ngày nào. Trên mặt lò sưởi, đặt một tượng bán thân của Tấn bằng thạch cao do nghệ sĩ điêu khắc trẻ Nguyễn Việt Thăng tạc. Ở một góc khiêm tốn, một số đồ vật Tấn đã dùng trong thời gian ở “trại” như cái bàn chải xác xơ, cái dao cạo râu cùn mòn, cái ca nhôm dùng để “sột sệt”, cái gãi lưng “chế” từ một tàu cau khô… ắt sẽ để lại cho khách tham quan nhiều suy ngẫm. Bốn mặt tường xung quanh, treo kín những chân dung Bùi Ngọc Tấn bằng các chất liệu sơn dầu, sơn mài, bột màu… do các họa sĩ Đặng Xuân Hòa, Đinh Quân, Hà Trí Hiếu, Đỗ Phấn, Lê Đại Chúc… vẽ tặng.
Mình cảm thấy nao nao như đâu đây phảng phất nụ cười hồn hậu của Tấn. Còn bốn hôm nữa là giỗ hết, mình thèm trò chuyện với Tấn quá. Có biết bao điều cần chia sẻ…
26.11.2016
Buổi khai trương diễn ra ngay sau giỗ, giản dị, không trịnh trọng nghi thức, mà cảm động. Những người có mặt đều là bạn bè thân hữu của Tấn. Ngoài các bạn “sở tại” ở Hải Phòng như đạo diễn Nghệ sĩ nhân dân Đào Trọng Khánh, ký giả Vũ Thị Hải, nhà thơ Vũ Thị Huyền… từ Hà Nội xuống, không kể nhà văn Phạm Xuân Nguyên tham gia dự án từ đầu, có người bạn cố tri là nhà giáo dục Phạm Toàn, nhà văn Trung Trung Đỉnh, nhà văn Ngô Thảo, nhà báo Đỗ Quang Hạnh, họa sĩ Lê Thiết Cương… từ miền Nam ra, bác sĩ Kamal Nguyễn Tuấn… và Nguyễn Chí Cư, người bạn thân thiết của gia đình, cùng quê Thủy Nguyên với Tấn, phát biểu ngắn gọn cảm xúc của mình, mà nghẹn lời không nói dứt. Hiến thì: “Hôm bố tôi mất, tôi không khóc, nhưng, hôm nay, trong không khí xúc động này, nước mắt tôi cứ trào ra, như được gặp lại bố tôi”.
Lúc ấy, sự hiện diện của Tấn, mình cảm thấy, gần như vật thể, chạm vào được…
23 giờ cùng ngày
Mình phải ghi ngay trải nghiệm đặc biệt này (biết gọi nó là gì nhỉ?):
Ở Hải Phòng về, mình loay hoay với chiếc điện thoại di động mới chưa quen dùng, định nhắn tin cho Hiến và Hải Yến để báo là mình đã về đến nhà “bình an vô sự”, nhưng cứ trục trặc hoài không được. “Già rồi, không thích ứng được với những thứ “tối tân” nữa”, mình nghĩ bụng, tự giễu. Và sốt ruột, tháo ra, lấy sim trả về chiếc điện thoại cũ. Mở ra, định bấm vào mục “viết tin nhắn”, nhưng lại nhầm sang “hộp thư đến”. Thấy đầy tin cũ, mà phần lớn là tin rác. Bèn xóa bớt đi cho hộp thư đỡ nặng. Nhưng rồi bỗng... mình không tin ở mắt mình nữa: Hai tin cuối cùng là của Bùi Ngọc Tấn gửi cách đây hai năm!
Hôm nay, 8 tháng 11, kỷ niệm 46 năm ngày bị bắt, Tấn xin gửi lời chào đến các bạn và nhờ các bạn chuyển dùm tôi tới các bạn khác của tôi. B. N. Tấn (8.11.2014).
Thôi không phải xuống nữa, Tường ạ. Vất vả. Mình lại đang nằm viện. Để khi khác nhé (7.11.2014).
Mình run lên, bàng hoàng. Rõ ràng âm dương giao lưu là có thật. Rõ ràng đây là một thông điệp của Tấn. Mình hiểu thông điệp ấy như lời Tấn ghi nhận tấm lòng của bạn bè. Mình sẽ lưu mãi hai tin nhắn này, Tấn ơi!
_________________________
1. Con trai trưởng của nhà văn Bùi Ngọc Tấn, hiện sinh sống và làm việc tại Hải Phòng.
2. Bà quả phụ Bùi Ngọc Tấn.
3. Con gái thứ hai của nhà văn Bùi Ngọc Tấn, hiện sinh sống và làm việc tại TPHCM.
