*
“Hôm nay nhà mình ăn tươi”. Mẹ tôi rạng rỡ thông báo. Chỉ 6 từ đó thôi đã giống như một luồng ánh sáng rực rỡ chiếu rọi, khắp nhà bừng lên những tiếng reo mừng và mọi đôi mắt đều lấp lánh ánh xạ niềm vui. Không biết vì sao lại ăn tươi, không biết sẽ ăn tươi bằng món gì, nhưng cứ vui đi đã.
Lý do cho một cuộc ăn tươi thật muôn màu muôn vẻ. Bố mẹ được thưởng một món ra trò nhân dịp ngày Quốc tế Lao động hay ngày Quốc khánh; được tăng lương sớm hơn dự tính; được nhận một món tiền ngoài kế hoạch nhờ tăng gia hay lao động ngoài giờ; hay đơn giản được chia một miếng thịt vì bếp ăn nhà máy mổ lợn...
Chỉ thế thôi, khoản tiền đó được quy đổi thành một miếng thịt ba chỉ bạc nhạc, một hai cân bún và một làn rau thơm, rau sống. Đích thị một bữa ăn tươi mà ai cũng biết là gì đây rồi: Ăn bún chả. Trời ơi, chỉ nghĩ đến hai từ bún chả mà nước miếng đã tứa đầy chân răng, mũi đã ngào ngạt mùi thịt nướng, tai đã xèo xèo tiếng mỡ reo.
Những thế hệ con cái của người lao động bây giờ, khi đọc những dòng này, có lẽ họ ngạc nhiên lắm. Có bữa bún chả thôi mà, sao lại “trọng đại hóa” như thể là yến tiệc vua ban vậy, trưa nào nắng nhọc chả đi ăn suất bún chả cho qua bữa, để chiều làm việc tiếp? Đúng vậy, suy nghĩ đó đâu có sai.
Có rất nhiều khái niệm đã tồn tại, rồi mai một và biến mất. Chúng đang từ sinh ngữ bỗng trở thành từ ngữ bởi sự thay đổi chóng mặt của cuộc sống và suy nghĩ của con người. Có đôi khi chúng quay trở lại như một vết sẹo hằn mà tình cờ chúng ta chạm phải. Như hôm nay, khi nghe tin tăng lương cho người lao động từ đầu tháng 7, là đầu tôi lại nhớ đến hình ảnh của những bữa ăn tươi.
Tôi vẫn nhớ niềm hạnh phúc của những lần “ăn tươi” trong ký ức ấu thơ. Khung cảnh nền kinh tế, sản xuất bao cấp khiến cho cuộc sống của những người lao động như cha mẹ của tôi chỉ quẩn quanh với tem phiếu, gạo mắm, chất đốt cho những bữa ăn thường nhật.
Nhịp sống đó rất buồn tẻ bởi những khó khăn thời hậu chiến và những lệnh cấm vận kinh tế. Cơm độn khoai, sắn, mỳ bo bo ăn với rau muống luộc và bát canh “đại dương” cùng vài quả cà muối mặn chát là miếng ăn thường trực của một thời lao đao, thiếu thốn thịt, cá hay những món ăn giàu đạm để tái tạo sức lao động.
Lạ ở chỗ, trong những quãng thời gian tăm tối nhất vẫn có ánh sáng lóe lên. Cho dù cuộc sống của những năm từ 1975 đến 1994 có gian lao, nhọc nhằn như thế nào, chúng vẫn có những niềm hạnh phúc rất đặc trưng của giai đoạn đó, được cô đọng trong 2 tiếng “ăn tươi”.
Rất khó dùng một sự việc, hành động nào để diễn đạt 2 chữ “ăn tươi” cũng như niềm hạnh phúc tột độ mà nó đem lại. Trúng xổ số độc đắc hàng tỉ đồng, mua được một căn nhà khang trang hay dự những bữa quốc yến linh đình... có lẽ vẫn không thể bằng được ăn tươi.
**
Việc “ăn tươi” của ngày xưa luôn đến rất bất ngờ và hoàn toàn không có một kế hoạch nào cả. Chỉ biết là hôm đó nhà tôi nói tạm biệt với cơm hẩm lổn nhổn miếng độn, đĩa rau muống xanh đen dai ngoách, bát cà muối nhăn nheo, dúm dó hay đĩa lạc rang bám đầy muối.
Lũ trẻ chúng tôi hớn hở chạy đi khoe với chúng bạn. Mà cũng chẳng cần phải khoe, tiếng dao thớt băm phần bạc nhạc thành thịt băm để nặn chả viên hay chả lá lốt cũng đủ “tố cáo” nhà này đang ăn tươi. Khi mùi thịt nướng còn chưa bốc lên, những cánh mũi phập phồng của hàng xóm đã nhận ra và cất lời xã giao: “Sướng nhỉ, hôm nay lại được ăn tươi à? Lại trúng quả gì thơm thế?”.
Hàng xóm không tò mò hay tọc mạch, nhưng cũng bởi vì họ khao khát được ăn tươi và bầu không khí lâng lâng của việc được ăn tươi. Cũng cảnh áo ngắn cơm cà rau muống cả mà. Hỏi thăm một câu cũng được lây niềm sung sướng của việc ăn tươi.
Thế rồi, trong ánh mắt van vỉ, khát khao của chúng tôi, một bữa tiệc bún chả với những 2 món chả là chả viên và chả miếng xuất hiện trong hai cái đĩa bé tin hin. Bù lại sẽ là một rổ rau sống “siêu to khổng lồ” và một thúng bún cũng “khổng lồ siêu to”.
Nhưng mà thơm ngon vô cùng. Cái mùi thịt nướng quạt trên than hoa đựng trong chậu nhôm rách sao mà kỳ diệu thế. Nó làm cho cả căn bếp lem nhem sáng bừng, còn cái mâm cơm hàng ngày bỗng trở nên quý giá, long lanh. Mùi thịt nướng chen lẫn mùi nước chấm chua chua, cay cay, mặn nhẹ và đỏ tươi ớt lát làm chúng tôi mê mẩn.
“Của không ngon, nhà đông con cũng hết”, nhưng đây lại là miếng ngon, nên rất cần sự điều phối, chỉ đạo của bố mẹ để các miếng ăn đều công bằng, tất nhiên là trừ bố mẹ, những người nhường thịt cho con cái, chỉ chấm mút mấy mẩu gọi là. Họ hạnh phúc khi nhìn bầy con tận hưởng bữa ăn tươi.
Những miếng chả bay biến trong một nốt nhạc. Nhưng có hề gì, bữa tiệc vẫn rôm rả. Chỉ còn hơi hướng của thịt nướng trong bát nước chấm, nhưng chừng đó là đủ để ăn bún cùng rau sống “không người lái”. Rõ ràng, chỉ cần mấy thứ mới lạ khác rau muống cà ngày thường thôi là đã “tươi” lắm rồi.
Bữa ăn tươi kết thúc nhanh, nhưng dư âm của nó dai dẳng cả tuần, cả tháng, thậm chí cho đến bữa ăn tươi tiếp theo. Nó là động lực để vượt qua những bữa ăn thường nhật kém chất đạm, giàu chất xơ, và rồi vượt qua luôn cả giai đoạn khó khăn mà lưu nhớ ấy.
***
Chúng tôi thèm khát những bữa ăn tươi còn hơn cả những bữa cơm ngày Tết. Sự háo hức và gây bất ngờ của những bữa ăn tươi hoàn toàn phụ thuộc vào tài nội trợ xoay xở của mẹ. Bởi với một khoản tiền còm đó, làm món gì để cả nhà cùng thỏa mãn chính là vấn đề cần giải quyết cho các cuộc ăn tươi.
Ngoài món bún chả truyền thống, nội dung ăn tươi còn luôn thay đổi theo mùa. Mùa hè này nếu ăn tươi thì chắc chắn phải là một bữa bún măng vịt. Mùa đông lạnh lạnh thì lại nấu bún bò hay miến chim giẽ giun. Và rất hiếm hoi, ở những dịp được tăng lương, bố mẹ tôi hào phóng đưa cả nhà ra quán phở để thết đãi một bát phở ra trò.
Tôi nghĩ, tình yêu ẩm thực trong tôi hôm nay cũng bắt nguồn rất lớn từ những bữa ăn tươi ngày đó. Nó là một niềm hạnh phúc gia đình không có gì sánh nổi. Đến bây giờ, khi xã hội đã phát triển hơn rất nhiều, miếng ăn ngon không còn là nỗi đau đáu thường trực, niềm hạnh phúc đó cũng đã phai nhạt và không còn hiện hữu.
Nhưng có một giá trị luôn tồn tại: Sự chăm lo cho cuộc sống vật chất và tinh thần của người lao động luôn giúp họ và gia đình có được cơ hội tạo ra niềm hạnh phúc. Những món tiền thưởng lễ Tết hay đột xuất mà người lao động được hưởng vẫn cứ là công cụ để họ đem niềm vui về tổ ấm.
Có thể, bây giờ những bữa ăn tươi như kiểu ngày xưa không còn nữa, tuy nhiên, sẽ có một dạng vật chất “ăn tươi” mới thay thế. Bởi mục đích của chúng chẳng bao giờ thay đổi, vẫn cứ là làm thế nào để chăm lo cho hạnh phúc gia đình, làm thế nào để gia đình sống hạnh phúc hơn.
Tháng 7 năm 2024, lương của người lao động lại được điều chỉnh tăng. Thật đáng mừng vui, và trong sâu thẳm của tâm thức, tôi lại thấy mẹ giơ cao cái làn cói, trong đựng một miếng thịt ba chỉ cùng rau sống, miệng phấn khởi thông báo: “Hôm nay nhà mình ăn tươi”.
