Bỏ trần lãi suất
Theo Ngân hàng Nhà nước (NHNN), đến hết tháng 9.2016, tăng trưởng tín dụng toàn hệ thống đạt 11%, bằng mức tăng cùng kỳ năm 2015; tín dụng cho vay tiêu dùng tới hết tháng 8 tăng 29%. Cơ quan này đánh giá, chất lượng tín dụng đã được kiểm soát chặt và mở rộng tín dụng với bất động sản, cho vay trung và dài hạn.
Tại phiên họp thường kỳ quý III/2016 của Hội đồng Tư vấn chính sách tài chính - tiền tệ quốc gia, Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ lưu ý các bộ, ngành nghiên cứu dỡ bỏ trần lãi suất huy động 6 tháng hiện đang áp mức 5,5%. Bên cạnh đó, Phó Thủ tướng cũng yêu cầu NHNN, các bộ, ngành liên quan rà soát lại các gói tín dụng ưu tiên trên cơ sở phân định được chính sách tài khóa và các công cụ của hệ thống ngân hàng; nghiên cứu tăng huy động trung và dài hạn của các ngân hàng thương mại, trên cơ sở kiến nghị của các thành viên Hội đồng.
Sau khi thông tin này được phát đi, đã nhận được rất nhiều ý kiến phản hồi từ phía các chuyên gia cùng những người làm trong lĩnh vực ngân hàng. Bởi trước đó, vào năm 2002, NHNN đã tự do hóa lãi suất với VND. Tuy nhiên, trước hiện tượng các ngân hàng, đặc biệt là các ngân hàng yếu, chạy đua lãi suất trong giai đoạn 2008 - 2011, NHNN đã quay trở lại áp trần lãi suất. Đồng thời, thông qua trần lãi suất, NHNN cũng muốn kìm hãm mức lãi suất để hỗ trợ các doanh nghiệp đang chìm trong khủng hoảng giai đoạn 2011 - 2013.
Sau đó, NHNN từng cam kết sẽ bãi bỏ việc áp dụng trần lãi suất tiền gửi tiết kiệm ngay khi đủ điều kiện. Nhưng cho đến thời điểm này, Việt Nam vẫn áp dụng quy định về trần lãi suất huy động. Cụ thể, mức lãi suất tối đa áp dụng đối với tiền gửi bằng VND không kỳ hạn và có kỳ hạn dưới 1 tháng là 1%/năm, đối với tiền gửi có kỳ hạn từ 1 tháng đến dưới 6 tháng là 5,5%/năm. Dù chỉ là mức huy động tiền gửi 6 tháng nhưng việc quy định trần lãi suất vẫn có tác động lớn đến thị trường tiền gửi bởi thực tế trên 80% lượng tiền gửi từ dân cư và tổ chức kinh tế có kỳ hạn dưới 1 năm.
Trong 3 quý đầu năm 2016, lãi suất huy động tại các ngân hàng thương mại có dấu hiệu tăng dần, trong bối cảnh lãi suất VND chịu khá nhiều áp lực. Sau đó, một số Ngân hàng TMCP Nhà nước đã giảm mức giảm lãi suất huy động ngắn hạn, hiện tại đến thời điểm này vẫn chỉ có LienVietPostBank theo chân các “ông lớn” trong ngành trong việc hạ lãi suất huy động.
Hiện mức trần lãi suất huy động 5,5%/năm cho các kỳ hạn từ 6 tháng trở xuống vẫn được duy trì; lãi suất huy động các kỳ hạn ngắn dưới 6 tháng phổ biến trong khoảng 4 - 5,5%/năm, từ 6 tháng đến dưới 12 tháng là 5,4 - 6,8%/năm, song theo các chuyên gia tài chính, nếu không sớm bỏ trần thì sẽ tiếp tục xảy ra tình trạng ngân hàng lách trần lãi suất, có thể tác động không tốt đến hoạt động ngân hàng.
Ngân hàng sẽ “bớt khổ”
Mặt bằng lãi suất huy động - cho vay nhiều khả năng sẽ chịu áp lực lớn nếu lạm phát tăng lên trong năm 2016. Chính vì thế mà những tháng đầu năm năm 2016, Viện Nghiên cứu kinh tế và chính sách (VEPR) khuyến cáo, cần sớm dỡ bỏ trần lãi suất huy động, hoặc chỉ áp dụng trần lãi suất với các kỳ hạn huy động rất ngắn (dưới 1 tháng) để thị trường có thể linh hoạt tự điều chỉnh, cân đối cung - cầu vốn.
Việc đề xuất dỡ bỏ trần lãi suất không phải không có cơ sở khi trần lãi suất là nguyên nhân để xảy ra tình trạng ngân hàng lách trần, đi đêm lãi suất với khách hàng VIP. Gần đây có nhiều thông tin phản ánh việc một ngân hàng tư vấn cho khách hàng về lãi suất vượt trần trái quy định của NHNN. Chuyện các ngân hàng vượt trần lãi suất dường như không còn là chuyện mới mẻ của ngành này, khi đại án ngân hàng Xây Dựng đưa vào xét xử cũng “lộ” tội tăng lãi suất huy động vượt trần để thu hút khách hàng.
Nguyên nhân của việc lách trần lãi suất, đi đêm với khách hàng, cũng vì một số ngân hàng đói vốn, buộc phải tăng sức cạnh tranh bằng cách đi đêm lãi suất với khách hàng hoặc bằng các gói ưu đãi để lôi kéo được khách VIP nhằm thu hút vốn, đặc biệt là các ngân hàng nhỏ.
Nhìn lại lịch sử thì việc NHNN áp lại trần lãi suất huy động cũng có lý do. Bởi khi đó có một số NHTMCP yếu kém, khó khăn về thanh khoản nên đã để xảy ra hiện tượng chạy đua tăng lãi suất huy động. Vì vậy, NHNN phải đặt ra mức trần lãi suất huy động để kiểm soát. Tuy nhiên, nếu duy trì quá lâu cũng không tốt, nhất là khi nước ta đang hướng dần điều hành hoạt động ngân hàng và lãi suất theo cơ chế thị trường. Đặc biệt, sau giai đoạn tái cơ cấu các TCTD vừa qua, hay một số ngân hàng vừa giảm lãi suất huy động cho thấy tình hình thanh khoản dồi dào nên có thể xem xét, nghiên cứu bỏ trần lãi suất huy động.
Cũng đồng ý với việc dỡ bỏ trần lãi suất, Tiến sĩ Nguyễn Trí Hiếu, chuyên gia tài chính ngân hàng cho biết đây là thời điểm thích hợp để gỡ hết trần lãi suất, thả nổi lãi suất. Bởi còn giữ trần là còn làm khổ doanh nghiệp, ép họ phải lách trần và theo đó lãi suất càng khó giảm.
Ông Hiếu cũng cho biết, việc áp trần lãi suất lãi suất huy động cũng khiến các ngân hàng cũng “rất khổ” khi phải dùng đủ “chiêu trò”, để thu hút được khách hàng. Khi thả nổi lãi suất thì ngược lại, ngân hàng nào cần vốn sẽ tăng lãi suất lên, điểm sẽ cao hơn điểm bình quân và ngân hàng dư thừa vốn thì điểm sẽ thấp hơn điểm bình quân. Người dân sẽ nhìn vào đó để đánh giá ngân hàng nào đáng tin tưởng và mang lại lợi nhuận để họ gửi tiền vào. Bản thân, ngân hàng cũng không phải “đi đêm” với khách hàng nữa.
Tuy nhiên, bản thân ông Hiếu hay ý kiến của một số chuyên gia trong ngành khi chia sẻ về vấn đề này đều cho rằng, việc dỡ bỏ trần lãi suất huy động là điều cần thiết song việc này không phải không có mặt trái. Chính vì thế, cần nghiên cứu đánh giá tác động, theo dõi sát thị trường trong vài tháng và có thể áp dụng từ đầu năm 2017 chẳng hạn. Thậm chí, sau khi bỏ trần một thời gian mà có gì không ổn, thì đặt lại trần lãi suất cũng hết sức bình thường.
