Theo New York Times, dân số Trung Quốc đang tăng với tốc độ chậm nhất kể từ thập kỷ 60 của thế kỷ 20, tỉ lệ sinh giảm và lực lượng lao động già hóa đang trở thành một trong những thách thức kinh tế và xã hội nghiêm trọng nhất của Trung Quốc.
Số liệu điều tra dân số Trung Quốc vào năm 2020 được công bố cho kết quả 1,41 tỉ người, tăng khoảng 72 triệu so với mức 1,34 tỉ người trong điều tra dân số năm 2010. Số liệu cho thấy tỉ lệ tăng trung bình dân số Trung Quốc trong 10 năm qua là 0,53%, thấp hơn giai đoạn 2000 – 2010 với mức tăng là 0,57%.
Kết quả cuộc điều tra dân số được tiến hành 10 năm một lần này cũng cho thấy dân số Trung Quốc đang già đi nhanh chóng. Số người trên 65 tuổi hiện chiếm 13,5% tổng dân số Trung Quốc, tăng so với 8,9% năm 2010.
Nhiều năm qua, tình hình dân số Trung Quốc với tỉ lệ sinh giảm và tuổi thọ ngày càng tăng khiến nước này đối mặt với thách thức già hóa dân số như nhiều nước phát triển. Tuy nhiên, thu nhập hộ gia đình thấp hơn nhiều, đồng nghĩa xã hội Trung Quốc sẽ vào tình cảnh “già trước khi giàu”.
Thực trạng này khiến Trung Quốc phải xem lại chính sách kế hoạch hóa gia đình, cải cách triệt để mô hình kinh tế lâu nay dựa vào số lượng lao động, vá lỗ hổng lớn về chăm sóc y tế và quỹ hưu trí.
Liang Jianzhang - giáo sư kinh tế học ứng dụng tại Đại học Bắc Kinh và là chuyên gia về nhân khẩu học - cho biết: “Trung Quốc phải đối mặt thách thức dân số đặc thù ở mức cấp bách và nghiêm trọng nhất toàn cầu. Đây là một quả bom hẹn giờ dài hạn”.
Trong nhiều thập kỉ, nền kinh tế Trung Quốc được thúc đẩy tăng trưởng mạnh mẽ nhờ vào lực lượng lao động trẻ dồi dào với mức lương hạn chế. Nhưng ngày nay tình hình đã không còn được như vậy, một phần là do thiếu lao động. Ngoài ra, già hóa dân số cũng sẽ gây áp lực lớn lên các bệnh viện và hệ thống dưỡng lão của đất nước.
Thực tế cho thấy dường như xu hướng già hóa dân số của Trung Quốc khó có thể bị đảo ngược, vì sau 30 năm thực hiện chính sách một con để hạn chế gia tăng dân số cũng khiến quan điểm của nhiều người Trung Quốc ngày nay thay đổi theo hướng chỉ thích có một con.
Wang Feng - giáo sư xã hội học tại chi nhánh Irvine Đại học California (Mỹ) - ví chính sách kiểm soát sinh sản của Trung Quốc với khoản vay thế chấp của chính phủ để phát triển trong tương lai. Ông cho biết cơ cấu dân số hiện nay sẽ là hạn chế đối với nhiều chủ trương đầy tham vọng của Trung Quốc.
Từ năm 2016, chính sách kế hoạch hóa gia đình của Trung Quốc đã được nới lỏng cho các cặp vợ chồng có thể sinh 2 con, nhưng với thực trạng cuộc điều tra dân số này, có thể chính sách dân số của Trung Quốc sẽ phải tiếp tục nới lỏng hơn. Hiện nay, nhiều chính quyền địa phương đã cho phép các gia đình có từ 3 con trở lên.
Nhưng giới phân tích chỉ ra rằng giải pháp không đơn giản. Ngày nay, nhiều phụ nữ Trung Quốc có trình độ học vấn cao trì hoãn kết hôn, từ năm 2014, tỉ lệ kết hôn ở Trung Quốc không ngừng giảm, từ năm 2003, tỉ lệ ly hôn liên tục tăng, nhiều gia đình trẻ trì hoãn sinh con do chi phí nuôi dạy con cái quá cao.
