Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ nổi tiếng tại xã Song Hồ (huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh). Theo nghệ nhân Nguyễn Đăng Chế, do năm nay là năm Quý Mão nên số lượng tranh về mèo bán ra nhiều hơn cả. Nổi bật là các bức: Em bé ôm mèo, Đám cưới chuột…
“Mèo được sử dụng trong tranh Đông Hồ như một hình ảnh ẩn dụ để gửi gắm quan niệm nhân sinh của người xưa như: Em bé ôm mèo, Đám cưới chuột… Con vật này là biểu trưng cho hạnh phúc, thịnh vượng, sự chăm chỉ cần cù, thông minh”, ông Chế nói.
Cũng theo ông Chế, trong văn hóa Việt Nam, xét 12 con giáp có 7 loài được thuần dưỡng từ lâu đời, trở thành vật nuôi trong nhà: trâu, mèo, ngựa, dê, gà, chó, lợn. Trong đó, mèo chuyên bắt chuột, giữ kho lúa, bảo vệ thành quả lao động của con người nên chiếm nhiều tình cảm đặc biệt.
Xét về thời gian, trong ngày giờ Mão là thời khắc bình minh (5-7h). Thời điểm này phương Đông hồng ánh dương, dần thắp sáng cả đất trời bằng những tia nắng ấm áp. Tháng Mão (tháng hai), khí trời bắt đầu ấm lên sau tiết đông, cây cối nảy lộc đâm chồi. Mão trong ngũ hành được gắn với mùa xuân, thuộc hành Mộc, hàm ý dương khí bắt đầu, vạn vật sáng tươi.
Giới thiệu những bức tranh có hình tượng mèo, ông Chế cho hay “Đám cưới chuột” là bức tranh được nhiều người biết đến nhất. Trong bức tranh này, người ta bắt gặp hình ảnh tiến sĩ chuột vinh quy cưới vợ, nhưng vẫn phải biếu quà cho chú mèo đang ngồi quặp đuôi vẻ hiền lành, đưa tay ra nhận chút quà mọn trong tiếng trống, tiếng kèn. Đây cũng là một lối ứng xử hay của xã hội tiểu nông.
Ngoài ra, bức tranh “Em bé ôm mèo” thuộc dòng tranh chúc tụng trong tranh dân gian Đông Hồ, cùng chủ đề tranh chúc tụng với các bức tranh: Em bé ôm phật thủ, Tranh nhân nghĩa (Em bé ôm cóc), Tranh lễ trí (Em bé ôm rùa), Tranh phú quý (Em bé ôm vịt), Em bé ôm tôm... Tranh thể hiện tính dí dỏm, khung cảnh ấm cúng của Tết Nguyên Đán tràn đầy hạnh phúc, may mắn và thịnh vượng.
Để làm được một bức tranh dân gian Tết, người thợ phải tỉ mỉ gõ từng mũi đục, vê nét, in mộc... Quá trình này phải làm thủ công hoàn toàn thì mới đảm bảo độ bền, đẹp.
Tranh sẽ được in lên trên tờ giấy dó, loại giấy được đặc biệt sản xuất từ thân cây dó. Sau đó sẽ xử lý và quết lên bề mặt một lớp mỏng vỏ con điệp, tán nhỏ trộn với hồ. Loại giấy này được gọi với cái tên giấy điệp.
Tranh thường có 4 gam màu chính. Màu đen làm từ than quả xoan hoặc than lá tre. Màu xanh lục tạo tác từ gỉ đồng hoặc lá chàm mua từ Cao Lạng. Màu vàng chiết suất từ hoa hòe, quả giành giành. Màu đỏ từ sỏi son hoặc gỗ vang.
Với gam màu mộc mạc và cách thể hiện gần gũi, mỗi bức tranh Đông Hồ đều hàm ẩn những tầng nghĩa mang thông điệp nhân văn khác nhau, gắn liền với đời sống và những ước vọng hàng ngày của người dân.
